Żebro szyjne

Żebro szyjne, zespoł żebra szyjnego, zespół Naffzigera, cervical rib to wrodzona anomalia, polegająca na powstaniu jednego lub więcej dodatkowych żeber wychodzących z dolnych kręgów szyjnych (zazwyczaj od VII kręgu). Często przebiega bezobjawowo, jednak pierwsze objawy mogą ujawnić się u dorosłych, manifestując się bólem, zaburzeniami czucia, obrzękiem, sinicą, uczuciem zimna w kończynie oraz innymi objawami wynikającymi z upośledzonego ukrwienia i unerwienia w dotkniętym obszarze.

Żebro szyjne stanowi dość powszechną wadę rozwojową – występuje u około 0,5% populacji oraz u 6% pacjentów z chorobami Żebro szyjne, zespół żebra szyjnego kręgosłupa. Diagnozuje się je częściej u kobiet (według różnych źródeł w 70–85% przypadków). Pierwszy opis tej choroby sporządził francuski anatom Schede w 1740 roku. Dodatkowe żebra mogą występować pojedynczo lub wielokrotnie, zlokalizowane jednostronnie bądź obustronnie – u około 85% pacjentów zmiany te występują po obu stronach. Stopień ich rozwoju jest bardzo zróżnicowany – od wczesnych zawiązków, które jedynie nieznacznie wystają poza wyrostek poprzeczny, po w pełni ukształtowane struktury kostne łączące się z mostkiem lub I żebrem. Objawy kliniczne związane z uciskiem tętnicy podobojczykowej oraz splotu nerwowego występują u około 10% chorych i zazwyczaj pojawiają się po osiągnięciu dorosłości.

Żebro szyjne, zespół żebra szyjnego przyczyny 
Przyczyną powstania tej anomalii jest zaburzenie procesów rozwojowych w okresie prenatalnym. Początkowo z tkanki łącznej sklerotomalnej formuje się 29 par zawiązków żeber, z których następnie rozwija się 12 par żeber odchodzących od I–XII kręgu piersiowego, podczas gdy pozostałe zawiązki stopniowo ulegają redukcji. Jeśli proces ten zostaje zakłócony, pojawiają się dodatkowe żebra. Redukcja zawiązków przebiega od góry ku dołowi, dlatego najczęściej dodatkowe żebra zaczynają się od VII, rzadziej od VI lub V kręgu szyjnego. Czynniki wywołujące te zaburzenia rozwojowe nie zostały dotąd precyzyjnie określone.

Obecność znacznego żeberka szyjnego zmienia relacje anatomiczne struktur szyi. Wpływ dodatkowego zawiązka kostnego na położenie splotu ramiennego oraz tętnicy podobojczykowej ma duże znaczenie kliniczne. W przypadku nie w pełni uformowanego żebra lub obecności pasma włóknistego, naczynia i sploty nerwowe przemieszczają się do przodu, natomiast przy bardziej wyraźnej anomalii znajdują się one ponad dodatkową strukturą kostną. Często zmieniają się również punkty przyczepu mięśni pochyłych przednich i środkowych – zamiast przyczepiać się w okolicy I żebra, przyczepiają się do żeber szyjnych lub obu żeber. W dotkniętym obszarze można także zaobserwować liczne pasma włókniste.

Wszystkie te zmiany stwarzają dogodne warunki do ucisku pęczka naczyniowo-nerwowego. Podczas aktywności fizycznej, szczególnie przy ruchach obręczy barkowej (np. opuszczaniu ramienia), dodatkowe żebro może wywierać nacisk na naczynie lub nerwy, co prowadzi do powstania zespołu uciskowego. Obserwacje wskazują, że w pełni uformowane żebra częściej skutkują zaburzeniami naczyniowymi, natomiast te częściowo ukształtowane – objawami neurologicznymi, przy czym oba te elementy mogą występować jednocześnie w różnym stopniu.

Klasyfikacja
W traumatologii i ortopedii rozróżnia się żebra szyjne na prawdziwe i fałszywe, a także na kompletne i niekompletne. Prawdziwe żebro łączy się z wyrostkiem poprzecznym odpowiedniego kręgu za pomocą stawu, natomiast żebro rzekome jest przymocowane do wyrostka poprzez synostozę lub syndesmozę. Pełne żebro, które swoim wyglądem przypomina normalne żebro, łączy się z mostkiem lub pierwszym żebrem, natomiast fragment niekompletny jest szczątkowy – jego końcowy element nie łączy się z żadną strukturą lub jest połączony z pierwszym żebrem za pomocą włóknistego sznura. Klasyfikacja Grubera, oparta na stopniu rozwoju struktur kostnych, wyróżnia cztery typy żeber szyjnych: 

• I – niewielki zawiązek, którego długość nie przekracza długości wyrostka poprzecznego. 

• II – żebro dłuższe od wyrostka poprzecznego, lecz krótsze od części kostnej pierwszego żebra. 

• III – lekko niedorozwinięte żebro szczątkowe, przytwierdzone włóknem łącznotkankowym do I żebra lub (rzadziej) do mostka. 

• IV – pełna struktura kostna, przypominająca normalne żebro, łącząca się bezpośrednio z mostkiem.

Objawy żebra szyjnego

W przypadku braku zespołu uciskowego żebro szyjne nie wywołuje dolegliwości. Czasami jednak można dostrzec deformację w obrębie nad obojczykiem; podczas badania palpacyjnego wyczuwalna jest twarda, guzowata struktura. Charakterystyczny wygląd obejmuje pogrubioną, stożkowatą szyję oraz opadające ramiona, co sprawia wrażenie przedłużenia szyi. Często obserwuje się także asymetrię barków, wynikającą z nierównomiernego rozwoju dodatkowych żeber lub jednostronnego uszkodzenia.

Najczęstszym objawem wynikającym z ucisku pęczka naczyniowo-nerwowego jest zespół bólowy, który nasila się po wysiłku fizycznym, podczas ruchów szyi i głowy, podnoszenia ramienia czy opuszczania barku. Obszar bólu zazwyczaj odpowiada unerwieniu nerwu łokciowego, a dolegliwości mogą promieniować na proksymalną część kończyny, bark i głowę. Zespół bólowy często łączy się z zaburzeniami czucia w obszarach unerwienia nerwów promieniowego i łokciowego, przy czym zaangażowanie nerwu pośrodkowego występuje rzadko. Dodatkowo, pacjenci mogą doświadczać uczucia zimna, nasilenia pocenia się oraz bladości kończyn, co wynika z zaburzeń w autonomicznej regulacji napięcia naczyń.

Ucisk tętnicy podobojczykowej może powodować znaczące ograniczenia ruchowe, na przykład przy podnoszeniu ciężarów czy prowadzeniu pojazdu. Podczas badania zewnętrznego można zaobserwować obrzęk oraz sinicę kończyny, a tętno na tętnicy promieniowej bywa osłabione lub niewyczuwalne. Uniesienie brody i obrót głowy w stronę dotkniętej chorobą części podczas wdechu skutkują osłabieniem fali tętna oraz spadkiem ciśnienia w ramieniu. U wielu pacjentów rozpoznaje się również zespół mięśni pochyłych.

W ciężkich przypadkach mogą wystąpić zaburzenia troficzne, a nawet gangrena kończyny. Ucisk pnia tętniczego sprzyja zmianom w ścianie naczyń, co zwiększa ryzyko powstawania zakrzepów oraz tętniaka tętnicy podobojczykowej. Jeśli interwencja chirurgiczna nie zostanie wykonana we właściwym czasie, mogą pojawić się trwałe zaburzenia czucia. Choroba ta znacząco ogranicza aktywność fizyczną, co może prowadzić do konieczności zmiany wykonywanego zawodu.

Żebro szyjne, zespół żebra szyjnego diagnostyka

Rozpoznanie stawia zazwyczaj ortopeda-traumatolog. Ocena stopnia ucisku pnia tętniczego oraz nerwów splotu ramiennego, a także ustalenie optymalnej strategii leczenia, leży w gestii neurologa i chirurga naczyniowego. Plan diagnostyczny obejmuje następujące metody obiektywne i instrumentalne: 

• Badanie, inspekcja. Lekarz ustala czas wystąpienia oraz dynamikę rozwoju objawów (jeśli występują). Podczas badania często dostrzega się deformację obręczy barkowej; badanie palpacyjne umożliwia wykrycie jednego lub więcej dodatkowych żeber. W przypadku ucisku naczyń krwionośnych i nerwów obserwuje się zaburzenia neurologiczne oraz krążeniowe. Specjalne testy, w których pacjent przyjmuje pozycję zmniejszającą przestrzeń między żebrami a obojczykiem, pomagają potwierdzić przejściowe zaburzenia dopływu krwi do kończyny. 

• Spondylografia. Zaleca się wykonanie zdjęć rentgenowskich dolnych kręgów szyjnych, górnych kręgów piersiowych oraz okolicy barkowej. Na obrazach widoczne są dodatkowe żebra o zmiennej długości, często przypominające powiększone wyrostki poprzeczne. Ocenia się relację między dodatkowymi żebrami a mostkiem oraz I żebrem, a także obecność narośli kostnych. Na podstawie zdjęć rentgenowskich kręgosłupa szyjnego dokonuje się różnicowania żeber szyjnych od wyrośli kostnych i nowotworów przyległych struktur. 

• Angiografia. Możliwe jest wykonanie tradycyjnego badania rentgenowskiego z kontrastem lub angiografii MR tętnicy podobojczykowej. Podczas badania określa się położenie naczynia oraz stopień jego zwężenia. W przypadku tętniaka obserwuje się charakterystyczne, wrzecionowate poszerzenie dystalnych odcinków tętnicy.

Diagnostykę różnicową żebra szyjnego przeprowadza się z uwzględnieniem takich schorzeń jak: korzeniowe zapalenie rdzenia kręgowego, osteochondroza kręgosłupa szyjnego, neuralgia, zespół cieśni, ból związany z przepukliną krążka międzykręgowego oraz nowotwory splotu ramiennego. W przypadku podejrzenia nowotworu pacjent kierowany jest na konsultację do onkologa.

Leczenie żeber szyjnych

Wybór sposobu leczenia zależy od występujących objawów. Jeśli pacjent nie doświadcza żadnych dolegliwości, leczenie nie jest wskazane. Choć wczesna resekcja dodatkowego żebra przynosi lepsze efekty w dłuższej perspektywie w porównaniu do zabiegu wykonanej w zaawansowanym stadium zmian, profilaktyczna resekcja nie jest rutynowo stosowana ze względu na niewielkie prawdopodobieństwo wystąpienia objawów oraz podwyższone ryzyko urazu podczas operacji.

U pacjentów z zespołem mięśni pochyłych stosuje się leczenie zachowawcze. Obejmuje ono utrzymanie dotkniętego obszaru w stanie spoczynku, stosowanie kołnierza Shantz oraz unieruchomienie ramienia miękkim bandażem. Ponadto, podaje się leki rozszerzające naczynia krwionośne, wykonuje elektroforezę leczniczą z użyciem lidazy, podaje leki przeciwbólowe oraz przeprowadza blokady nowokainowe. Pacjentom zaleca się unikanie aktywności, które mogą wywoływać lub nasilać objawy.

W przypadku ciężkiego zespołu uciskowego skuteczność leczenia zachowawczego bywa ograniczona. Przy postępującej chorobie i długotrwałym braku radykalnej interwencji mogą pojawić się nieodwracalne zmiany zwyrodnieniowe w tkankach splotu nerwowego oraz ścianie tętnicy. Wówczas zaleca się resekcję dodatkowych żeber lub usunięcie uciskających struktur mięśniowych. Interwencję chirurgiczną wykonuje się jedną z następujących technik: 

• Resekcja żebra przedniego. Zabieg przeprowadza się z pacjentem leżącym na plecach poprzez poziome nacięcie w okolicy nadobojczykowej (tzw. cięcie Woskreseńskiego). Mięśnie powierzchniowe są rozcinane, naczynia podwiązane, a nerwy i tętnica podobojczykowa izolowane i przesunięte na bok. Żebro szyjne usuwa się fragmentami przy użyciu specjalnych kleszczy. 

• Resekcja żeber z dostępu tylnego. Zabieg wykonuje się z pacjentem leżącym na brzuchu, uzyskując dostęp paravertebralny (metoda Kimbarowskiego). Polega on na dysekcji mięśni i resekcji wyrostków poprzecznych kręgów szyjnych. Po uzyskaniu dostępu do szczątkowego żebra, jest ono przytrzymywane za pomocą uchwytu kostnego, oddzielane od tkanek miękkich i usuwane. 

• Resekcja mięśnia pochyłego przedniego. Zabieg przeprowadza się z dostępu przedniego nadobojczykowego. Polega on na odcięciu mięśnia w miejscu jego przyczepu i usunięciu dolnej części. Zrosty między nerwami a tętnicą są rozcinane, a w celu zapobieżenia powstawaniu blizn w tej przestrzeni stosuje się wstawki z tkanki tłuszczowej. Całe żebro jest częściowo wycinane wraz z towarzyszącymi mu strukturami, takimi jak pasma włókniste, które wywierają ucisk na pęczek naczyniowo-nerwowy.

W chorobie typu IV resekcję wykonuje się niekiedy przez nacięcie kątowe, w którym część pozioma przebiega równolegle do obojczyka, a część pionowa znajduje się w okolicy brzegu mięśnia naramiennego. Główne etapy operacji są zbliżone do tych stosowanych przy podejściu przednim. W okresie pooperacyjnym, niezależnie od zastosowanej techniki, pacjentom zaleca się unieruchomienie, antybiotykoterapię oraz leczenie przeciwbólowe, a także masaże, zabiegi fizjoterapeutyczne i terapię ruchową. 

Żebro szyjne rokowanie, zapobieganie, powikłania, śmiertelność, występowanie przypadki choroby w Polsce, jaki lekarz leczy, jaki szpital, jaki odział szpitalny 

Żebro szyjne powikłania nieleczenia
W przypadku nieleczenia żebra szyjnego powikłania mogą przybrać postać nasilonego ucisku na struktury nerwowe i naczyniowe. Przewlekły ucisk może prowadzić do trwałych zaburzeń czucia, przewlekłego bólu oraz ograniczenia ruchomości obręczy barkowej. Z czasem mogą pojawić się zmiany troficzne w kończynie, co skutkuje degeneracją tkanki nerwowej oraz ryzykiem zakrzepicy. Nieleczony stan zwiększa również ryzyko powikłań naczyniowych, które mogą wpływać negatywnie na ogólną jakość życia pacjenta, powodując konieczność interwencji chirurgicznej.

Żebro szyjne śmiertelność
Żebro szyjne samo w sobie nie jest bezpośrednio śmiertelną chorobą. Śmiertelność związana z tą anomalią występuje bardzo rzadko, a ryzyko śmiertelnych powikłań pojawia się jedynie w przypadkach, gdy dochodzi do poważnego ucisku na kluczowe struktury naczyniowo-nerwowe. Ucisk na tętnicę podobojczykową może prowadzić do zaburzeń ukrwienia, które w skrajnych sytuacjach mogą skutkować powstaniem tętniaka lub zakrzepicy. Dzięki nowoczesnym metodom diagnostycznym i szybkiej interwencji medycznej śmiertelność związana z żebrem szyjnym jest niezwykle niska, a odpowiednia opieka pozwala na skuteczne leczenie większości przypadków.

Żebro szyjne zapobieganie
Zapobieganie objawom żebra szyjnego opiera się głównie na wczesnej diagnostyce oraz systematycznej kontroli stanu pacjenta. Regularne badania obrazowe, takie jak zdjęcia rentgenowskie czy rezonans magnetyczny, pozwalają na wykrycie dodatkowego żebra na wczesnym etapie. Ważne jest także prowadzenie zdrowego trybu życia, unikanie przeciążeń i nagłych, intensywnych ruchów szyi oraz obręczy barkowej. W przypadku wystąpienia łagodnych objawów, wczesna interwencja oraz rehabilitacja mogą skutecznie zapobiec rozwojowi poważniejszych powikłań.

Żebro szyjne rokowanie w leczeniu
Rokowanie w leczeniu żebra szyjnego zależy przede wszystkim od nasilenia objawów oraz terminowości interwencji. W przypadku braku objawów rokowanie jest bardzo korzystne, a pacjent może prowadzić normalne życie bez konieczności leczenia. Gdy jednak dochodzi do ucisku struktur nerwowych lub naczyniowych, odpowiednio dobrana terapia – zarówno zachowawcza, jak i chirurgiczna – umożliwia poprawę stanu zdrowia i złagodzenie dolegliwości. Kluczowe znaczenie ma również rehabilitacja, która wspiera powrót do pełnej sprawności i pomaga utrzymać długotrwałe efekty leczenia, minimalizując ryzyko nawrotu objawów.

Żebro szyjne przypadki w Polsce, występowanie
W Polsce żebro szyjne diagnozowane jest stosunkowo rzadko, występuje u około 0,5% populacji. Statystycznie, anomalia ta częściej dotyka kobiety, stanowiące około 70–85% przypadków. Pacjenci najczęściej diagnozowani są w wieku dorosłym, najczęściej między 30. a 50. rokiem życia. W literaturze medycznej znajdują się opisy przypadków zarówno bezobjawowych, jak i objawowych, przy czym znaczące dolegliwości występują jedynie u niewielkiej części pacjentów. Ogólne statystyki potwierdzają, że żebro szyjne rzadko wpływa na jakość życia, o ile nie dochodzi do ucisku na ważne struktury.

Żebro szyjne do jakiego lekarza się udać, jaki oddział szpitalny leczy tę chorobę
W przypadku podejrzenia żebra szyjnego warto udać się do specjalisty – najczęściej ortopedy-traumatologa, który przeprowadzi wstępną diagnostykę. W zależności od występujących objawów, pomocny może być także neurolog lub chirurg naczyniowy. Leczenie tej anomalii odbywa się zwykle na oddziale ortopedii lub chirurgii naczyniowej, gdzie dostępna jest pełna diagnostyka obrazowa oraz możliwości interwencji chirurgicznej. W niektórych przypadkach pacjent może być skierowany na rehabilitację, co wspomaga proces leczenia i przywracania pełnej sprawności.