Zanikowy nieżyt nosa atrophic rhinitis to przewlekła choroba, w której dochodzi do ścieńczenia błony śluzowej dróg oddechowych oraz rozszerzenia przewodów nosowych. Choroba może rozwijać się pod wpływem zanieczyszczeń powietrza, infekcji, zaburzeń hormonalnych oraz przewlekłych schorzeń narządów wewnętrznych. Główne objawy to suchość nosa, osłabienie węchu, tworzenie się żółto-szarych strupów oraz częste krwawienia.

Częstość występowania tej choroby wynosi od 0,3% do 1% populacji, a dotyka ona głównie osoby młode i w średnim wieku. Kobiety chorują częściej niż mężczyźni, co jest związane z wahaniami hormonalnymi w ciągu życia. Najwyższa zapadalność obserwowana jest w krajach Europy Wschodniej, Azji oraz Afryki Środkowej. Choroba częściej dotyka mieszkańców terenów wiejskich (70%), obszarów o złej jakości środowiska oraz suchym klimacie.

Przyczyny zanikowego nieżytu nosa

Przyczyny zanikowego nieżytu nosa nie są w pełni wyjaśnione. W otorynolaryngologii przyjmuje się, że rozwój tej choroby ma charakter wieloczynnikowy. Za główny czynnik uznaje się długotrwałe narażenie na czynniki drażniące, takie jak dym tytoniowy, pył węglowy, emisje przemysłowe czy produkty ropopochodne. Inne przyczyny choroby można podzielić na kilka grup:

• Dziedziczna predyspozycja – Wrodzone cechy błony śluzowej nosa mogą nie powodować choroby, ale na ich tle objawy mogą się nasilać. Czynniki genetyczne wiążą się z obniżoną liczbą komórek kubkowych oraz zaburzeniami w oczyszczaniu śluzowo-rzęskowym.

• Brak równowagi hormonalnej – Choroba może rozwijać się lub zaostrzać u nastolatków, kobiet w ciąży czy w okresie menopauzy. Predysponujące do tego są także choroby tarczycy, nadnerczy czy przysadki mózgowej.

• Infekcje – Częste infekcje wirusowe górnych dróg oddechowych zaburzają funkcję oczyszczania rzęskowego oraz produkcję śluzu. Zanikowy nieżyt nosa mogą również powodować bakterie takie jak Klebsiella, Proteus czy Escherichia coli.

• Specyficzne choroby zapalne – Wtórny nieżyt nosa może rozwijać się na tle chorób takich jak kiła, kleszczak nosa, toczeń rumieniowaty układowy i inne schorzenia autoimmunologiczne.

• Czynniki jatrogenne – Objawy zanikowego nieżytu nosa mogą pojawić się u pacjentów po zabiegach w obrębie nosogardzieli, takich jak plastyka nosa czy septoplastyka. Przyczyną choroby może być również długotrwałe stosowanie leków hormonalnych lub niewłaściwe użycie kropli obkurczających błonę śluzową nosa.

Osobną kategorię stanowi ozena, postępująca choroba wywołana przez bakterie Klebsiella. W tym przypadku uszkodzeniu ulegają nie tylko błona śluzowa, ale także struktury chrzęstne i kostne nosa. Częstość występowania ozena jest większa u osób z wrodzonym poszerzeniem przewodów nosowych, przebyłymi chorobami zapalnymi oraz zaburzeniami funkcjonowania układu autonomicznego.

Kluczową rolę w rozwoju zanikowego nieżytu nosa odgrywa zaburzenie funkcji nabłonka rzęskowego błony śluzowej. Ruch rzęsek, który usuwa zanieczyszczenia, jest zależny od energii dostarczanej przez cząsteczki ATP. U osób z zanikowym nieżytem nosa liczba komórek kubkowych, które produkują śluz, jest zmniejszona, co prowadzi do upośledzenia mechanizmów obronnych oraz obniżenia produkcji miejscowych czynników odpornościowych.

Choroba atakuje nie tylko powierzchnię błony śluzowej, ale także głębsze struktury, co prowadzi do dodatkowych objawów. W długotrwałych przypadkach dochodzi do uszkodzenia małych naczyń krwionośnych oraz nerwów obwodowych, co pogłębia procesy zanikowe i zaburza wszystkie funkcje fizjologiczne nosa.

Zanikowy nieżyt nosa objawy

Pierwszym i najważniejszym objawem choroby jest suchość nosa. Pacjenci często zgłaszają pieczenie, swędzenie, łaskotanie oraz inne nieprzyjemne dolegliwości. Charakterystyczne dla zanikowego nieżytu nosa jest pojawianie się gęstej wydzieliny śluzowej, którą trudno wydmuchać, a w wyniku tego wysycha, tworząc grube strupy w różnych częściach jamy nosowej. Z powodu ciągłego swędzenia pacjenci często zrywają te strupy, co prowadzi do krwawień z nosa.

W przypadku opóźnionego leczenia do tych objawów może dołączyć nieprzyjemny zapach, będący wynikiem działalności patogennych mikroorganizmów i zmian próchnicowych w strukturach kostno-chrzęstnych nosa. Stopniowy zanik nerwu węchowego objawia się utratą węchu, która może postępować aż do całkowitej anosmii.

Typowe dla zaawansowanego stadium choroby są trudności w oddychaniu, mimo że światło przewodów nosowych może być poszerzone. Przyczyną tych dolegliwości są grube strupy, które gromadzą się na błonie śluzowej, utrudniając przepływ powietrza i osłabiając zakończenia nerwowe.

Przy długotrwałym przebiegu choroby, zwłaszcza w bardziej zaawansowanych przypadkach, pacjenci mogą skarżyć się na ogólne pogorszenie zdrowia. Typowe objawy to zawroty głowy, osłabienie, nerwice, problemy ze snem, przewlekłe krwawienia z nosa oraz niedokrwistość wynikająca z niedoboru żelaza. Zanikowy proces może rozprzestrzenić się na gardło, wywołując ból, uczucie „guzka” w gardle oraz okresowy kaszel.

Podczas badania pacjenta z zanikowym nieżytem nosa widoczne są żółto-szare, gęste strupy w jamie nosowej. Błona śluzowa ma zazwyczaj bladoróżowy lub szarawy odcień, jest sucha i słabo ukrwiona. W zaawansowanych przypadkach można zaobserwować patologiczne poszerzenie przewodów nosowych.
Najczęstszą komplikacją nieleczonego zanikowego nieżytu nosa jest rozszerzenie procesu zapalnego na zatoki przynosowe, co może prowadzić do rozwoju zapalenia zatok, zapalenia czołowego, sitowego lub klinowego. Objawy te mogą obejmować ból czoła i policzków, nasilający się przy pochylaniu głowy, okresową ropną wydzielinę z nosa oraz objawy zatrucia, takie jak gorączka, ból głowy i osłabienie.

W miarę postępu choroby dochodzi do zaniku twardych struktur nosa, co powoduje deformacje i pogrubienie grzbietu nosa. Zmiany te są trudne do skorygowania chirurgicznie, a ich obecność pogłębia istniejące problemy z przepływem powietrza oraz oczyszczaniem nosa. Dodatkowo, pacjentom towarzyszą problemy estetyczne, które wpływają na ich komfort psychiczny.

Ciągłe odczuwanie nieprzyjemnego zapachu staje się problematyczne zarówno dla pacjenta, jak i jego otoczenia. W rezultacie pacjenci mogą unikać kontaktów towarzyskich, co prowadzi do izolacji społecznej, a czasem nawet depresji i stanów lękowych.

Zanikowy nieżyt nosa rozpoznanie

Pacjenci z podejrzeniem zanikowego nieżytu nosa powinni zostać zbadani przez doświadczonego otolaryngologa. Podczas pierwszej wizyty należy zebrać szczegółowy wywiad, ocenić wszystkie objawy, przeprowadzić badanie laryngologiczne oraz wykonać podstawowe badania diagnostyczne. Do najczęściej stosowanych metod diagnostycznych należą:

• Rynoskopia przednia: badanie jamy nosowej, które umożliwia ocenę przerzedzenia błony śluzowej, poszerzenia światła przewodów nosowych oraz obecności strupów.

• Tomografia komputerowa zatok przynosowych: standardowa metoda w otolaryngologii służąca do oceny stanu zatok nosowych i podejrzenia ogólnoustrojowych chorób zapalnych.

• Posiew bakteriologiczny: badanie mikrobiologiczne wydzieliny nosowo-gardłowej, które pozwala na identyfikację bakterii chorobotwórczych oraz ich wrażliwości na antybiotyki.

• Testy alergiczne: wykonuje się je w celu wykluczenia alergicznego pochodzenia nieżytu nosa.

• Badania krwi: ocena poziomu hemoglobiny oraz liczby czerwonych krwinek, a także badań biochemicznych w celu wykrycia ewentualnych stanów zapalnych o charakterze autoimmunologicznym.

W przypadku współistniejących objawów dotyczących innych narządów pacjent może być skierowany na konsultacje do alergologa, reumatologa, pulmonologa lub endokrynologa. Czasami konieczna jest także konsultacja z dermatologiem-wenerologiem lub fityzjatrem w celu wykluczenia innych chorób, takich jak gruźlica.

Zanikowy nieżyt nosa leczenie

Terapia zachowawcza
Leczenie zanikowego nieżytu nosa obejmuje kompleksowe podejście, które ma na celu nawilżenie błony śluzowej, bezbolesne usunięcie strupów oraz poprawę krążenia krwi w jamie nosowej. W ramach terapii stosuje się różne grupy leków:

• Roztwory soli: płukanie nosa roztworami soli działa nawilżająco, oczyszczająco i zmniejsza obrzęk. Dostępne są również spraye z wodą morską, ułatwiające codzienne płukanie nosa.

• Roztwory olejowe: preparaty z witaminami A, D, E mają działanie regenerujące błonę śluzową oraz zmniejszają suchość. Stosuje się również preparaty z gliceryną oraz roztworem Lugola, które działają antyseptycznie.

• Leki ziołowe: maści z ekstraktami roślin, takimi jak nagietek czy krwawnik, łagodzą objawy choroby. Olej sezamowy zapobiega utracie wilgoci i poprawia barierę ochronną błony śluzowej.

• Antybiotyki: stosowane w przypadkach ozeny. Leczenie może obejmować aminoglikozydy, cefalosporyny oraz fluorochinolony. Jodowe preparaty antyseptyczne pomagają zneutralizować nieprzyjemny zapach.

• Suplementy żelaza: w przypadku częstych krwawień oraz niedoborów żelaza, zaleca się leczenie doustne lub pozajelitowe preparatami żelaza.

Terapia wspomagana jest często przez zabiegi fizykoterapeutyczne, takie jak laseroterapia helowo-neonowa, inhalacje solankowe czy leczenie sanatoryjne.

Leczenie chirurgiczne
W przypadku zaawansowanych form choroby, gdy światło przewodów nosowych jest znacznie poszerzone, konieczne może być leczenie operacyjne, mające na celu zwężenie jam nosowych i poprawę ich funkcji. Stosowane są różne techniki operacyjne, takie jak wypełnienie przestrzeni podśluzówkowych specjalnymi pastami, przesunięcie ścian jamy nosowej w stronę przegrody czy zastosowanie implantów z tkanek autogennych lub sztucznych materiałów.

Zanikowy nieżyt nosa rokowanie, zapobieganie, powikłania, śmiertelność, występowanie przypadki choroby w Polsce, jaki lekarz leczy, jaki szpital, jaki odział szpitalny 

Zanikowy nieżyt nosa to przewlekła choroba, w której dochodzi do zaniku błony śluzowej nosa, prowadząc do suchości, tworzenia strupów i nieprzyjemnego zapachu. Brak leczenia może prowadzić do poważnych powikłań. Nieleczony stan może powodować nawracające infekcje bakteryjne, ponieważ zanik śluzówki osłabia naturalne mechanizmy obronne nosa. Może to prowadzić do zapalenia zatok przynosowych, uszkodzenia przegrody nosowej, a nawet rozprzestrzeniania się infekcji na sąsiednie struktury, co zagraża zdrowiu pacjenta.

Zanikowy nieżyt nosa rzadko jest bezpośrednią przyczyną śmiertelności, jednak nieleczony może prowadzić do poważnych komplikacji zdrowotnych. Nawracające infekcje bakteryjne mogą powodować zapalenie zatok, ucha środkowego czy nawet dolnych dróg oddechowych. W skrajnych przypadkach infekcje mogą się rozprzestrzenić, prowadząc do poważnych stanów zapalnych, które mogą zagrażać życiu. Dlatego ważne jest wczesne rozpoznanie i odpowiednie leczenie, aby zapobiec potencjalnym zagrożeniom dla zdrowia pacjenta.

Zapobieganie zanikowemu nieżytowi nosa polega przede wszystkim na utrzymaniu odpowiedniej higieny i nawilżenia błony śluzowej nosa. Unikanie czynników drażniących, takich jak dym tytoniowy, pyły czy chemikalia, jest kluczowe. W pomieszczeniach warto stosować nawilżacze powietrza, zwłaszcza w sezonie grzewczym. Regularne stosowanie izotonicznych roztworów soli fizjologicznej może pomóc w utrzymaniu wilgotności śluzówki. Ważne jest również leczenie wszelkich przewlekłych infekcji czy stanów zapalnych nosa i zatok, aby zapobiec rozwojowi choroby.

Rokowanie w leczeniu zanikowego nieżytu nosa zależy od stopnia zaawansowania choroby i podjętych działań terapeutycznych. Wczesne rozpoznanie i regularne leczenie mogą znacząco poprawić jakość życia pacjenta, łagodząc objawy i zapobiegając powikłaniom. Leczenie jest zwykle długotrwałe i obejmuje nawilżanie błony śluzowej, stosowanie miejscowych antybiotyków oraz, w niektórych przypadkach, interwencje chirurgiczne. Choć całkowite wyleczenie może być trudne do osiągnięcia, odpowiednia terapia pozwala kontrolować objawy i spowolnić postęp choroby.

W Polsce zanikowy nieżyt nosa jest chorobą stosunkowo rzadką, ale może występować w różnych grupach wiekowych, najczęściej jednak u osób dorosłych i starszych. Nie ma wyraźnej predyspozycji płciowej, choć niektóre badania sugerują nieznacznie wyższą częstość u kobiet. Statystyki dotyczące dokładnej liczby chorych są ograniczone, ale choroba ta stanowi istotny problem dla dotkniętych nią pacjentów ze względu na przewlekły charakter i wpływ na jakość życia.

Aby uzyskać pomoc w przypadku zanikowego nieżytu nosa, należy udać się do lekarza laryngologa, specjalisty otolaryngologii. To właśnie laryngolog zajmuje się diagnostyką i leczeniem chorób nosa i zatok przynosowych. W szpitalu odpowiednim oddziałem jest oddział otolaryngologiczny, gdzie pacjent może zostać poddany bardziej zaawansowanym badaniom i ewentualnym procedurom chirurgicznym niezbędnym w terapii tej choroby.