Zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka atrophic gastritis to przewlekła choroba typu A, w której liczba gruczołów żołądkowych maleje, a funkcja wydzielania kwasu ulega osłabieniu. Uznawana jest za stan przedrakowy. Objawy obejmują uczucie ciężkości i tępy ból brzucha, nudności, zgagę, zaburzenia trawienia oraz anemię.

Zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka prowadzi do stopniowego zaniku gruczołów ciemieniowych żołądka, co skutkuje metaplazją obszarów błony śluzowej. Kluczowym czynnikiem zwiększającym ryzyko raka nie jest jedynie reorganizacja komórek, ale obszar zmian – gdy metaplazja obejmuje ponad 20% powierzchni błony śluzowej, ryzyko rozwoju raka wynosi niemal 100%.

Specjaliści z zakresu gastroenterologii podają, że w 13% przypadków przewlekłe zanikowe zapalenie żołądka prowadzi do rozwoju raka. W porównaniu z innymi formami zapalenia, ryzyko to jest pięciokrotnie wyższe. Obecnie głównym celem gastroenterologów jest opracowanie prostych i nieinwazyjnych metod diagnostyki atrofii oraz wczesnego wykrywania raka żołądka. Badania pokazują, że szybka diagnoza i leczenie procesu zakaźnego pozwala na regenerację błony śluzowej w ciągu pięciu lat, co znacznie zmniejsza obszar metaplazji.

Zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka przyczyny
Główne przyczyny rozwoju zanikowego zapalenia błony śluzowej żołądka to przewlekła infekcja Helicobacter pylori oraz proces autoimmunologiczny, w wyniku którego przeciwciała uszkadzają komórki G żołądka (składnik gruczołów ciemieniowych). Do zaniku nabłonka gruczołowego mogą przyczyniać się także: nadużywanie leków, alkoholizm, stres, przemęczenie, czynniki zawodowe, predyspozycje genetyczne oraz inne choroby ogólnoustrojowe.

H. pylori prowadzi do przewlekłego uszkodzenia błony śluzowej żołądka poprzez osłabienie jej funkcji ochronnych, co umożliwia toksynom i wolnym rodnikom uszkadzanie jąder komórkowych. W wyniku tego procesu powstają tzw. komórki hybrydowe o właściwościach przedrakowych. Zjawisko to nosi nazwę metaplazji jelitowej. Na początku błona śluzowa przyjmuje cechy nabłonka jelita cienkiego, a z czasem okrężnicy. Im bardziej zaawansowany jest ten proces, tym większe ryzyko rozwoju gruczolakoraka żołądka. Helicobacter pylori jest uznawana za czynnik rakotwórczy, ponieważ nieleczona prowadzi do rozwoju raka żołądka.

Mechanizm autoimmunologiczny różni się nieco od procesu wywołanego infekcją. W wyniku zaburzeń odporności organizm produkuje przeciwciała, które atakują własne komórki żołądka. Najczęściej przeciwciała te są skierowane przeciwko komórkom G oraz czynnikowi Castle’a, który odpowiada za wchłanianie witaminy B12. To prowadzi do stopniowego spadku kwasowości żołądka, a komórki zaczynają wytwarzać śluz zamiast kwasu solnego. W rezultacie żołądek nie wchłania odpowiednio żelaza i witamin, co prowadzi do rozwoju ciężkiej anemii złośliwej. W przypadku współistnienia infekcji H. pylori z autoimmunologicznym zapaleniem żołądka, stan przedrakowy rozwija się szybciej.

Zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka objawy

Choroba rozwija się stopniowo, rozpoczynając się od dna żołądka, a następnie rozprzestrzeniając się na jego trzon i resztę błony śluzowej. W początkowym stadium mogą nie występować wyraźne objawy, co utrudnia diagnostykę i opóźnia rozpoczęcie leczenia. W pełnoobjawowym przebiegu pacjent może doświadczać kilku zespołów objawów.

Zespół anemiczny wynika z upośledzonego wchłaniania żelaza i witamin (zwłaszcza B12 i kwasu foliowego) w żołądku. Objawia się to silnym osłabieniem, zmęczeniem, sennością oraz przewlekłym zmęczeniem, które może wpływać na normalne funkcjonowanie pacjenta. Skóra i błony śluzowe stają się blade, a pacjent może odczuwać ból i pieczenie języka, który nabiera gładkiego, "lakierowanego" wyglądu. Dodatkowo mogą wystąpić zaburzenia czucia w kończynach, najczęściej symetrycznie. Charakterystyczne są suche włosy, łamliwe paznokcie, duszność przy niewielkim wysiłku oraz kłujący ból w okolicy serca.

Zespół dyspeptyczny objawia się uczuciem ciężkości w nadbrzuszu, czasem tępym bólem w górnej części brzucha. Ból jest związany z rozciąganiem ścian żołądka przez zalegający pokarm z powodu zaburzeń trawienia. Pacjent odczuwa również zgagę (cofanie kwaśnej treści do przełyku), refluks pokarmowy (cofanie treści żołądkowej do jamy ustnej) i odbijanie (uwalnianie powietrza z żołądka). Objawom tym często towarzyszą nudności, a czasami wymioty, które przynoszą ulgę w bólu nadbrzusza. W wymiocinach można zauważyć resztki pokarmu, śluz i żółć. Apetyt bywa znacznie osłabiony.

Zaburzenia trawienia obejmują również inne odcinki przewodu pokarmowego – pojawia się dyskomfort w jamie brzusznej, a wypróżnienia stają się nieregularne, z naprzemiennymi zaparciami i biegunką. Rano może dokuczać nieprzyjemny smak w ustach i nieświeży oddech. Język jest pokryty szarym nalotem z widocznymi odciskami zębów. Upośledzenie trawienia oraz zmniejszenie apetytu mogą prowadzić do utraty masy ciała, a w skrajnych przypadkach – do ciężkiego wyniszczenia organizmu. Rozwija się również polihipowitaminoza, co obniża odporność i sprzyja rozwojowi infekcji.

Zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka rozpoznanie

Coraz większe znaczenie przypisuje się wczesnej, nieinwazyjnej diagnostyce zanikowego zapalenia żołądka. Gastroenterolodzy opracowali specjalne panele diagnostyczne. Tradycyjna gastroskopia nie zawsze umożliwia wykrycie zmian przedrakowych lub oceny ich zasięgu, co może prowadzić do nadmiernego lub zbyt skąpego rozpoznania. Aby precyzyjnie ocenić zmiany w nabłonku i pobrać odpowiednie próbki do biopsji, podczas gastroskopii stosuje się barwniki, takie jak błękit metylenowy, który uwidacznia obszary metaplazji jelitowej.

Specjalny panel hematologiczny Biohit pozwala na szybkie i dokładne określenie stopnia zaniku błony śluzowej oraz gruczołów ciemieniowych, unikając błędów diagnostycznych. Panel mierzy poziom pepsynogenu w surowicy, stosunek pepsynogenu 1 do 2 oraz histaminy 17. Obniżenie tych wskaźników sugeruje zaawansowaną atrofię komórek gruczołowych, a niski poziom gastryny 17 wskazuje na uszkodzenie komórek G żołądka.

Podwyższone poziomy gastryny 17 i pepsynogenu 1 mogą wskazywać na zakażenie Helicobacter pylori. Znaczny wzrost gastryny 17 jest często związany z autoimmunologicznym zapaleniem żołądka, w którym występuje achlorhydria lub hipochlorhydria, przy zachowanej funkcji antrum żołądka. Jeśli antrum także jest dotknięte atrofią, wszystkie wskaźniki są obniżone. Panel ten ma co najmniej 80% skuteczności i jest stosowany w początkowych etapach diagnostyki, umożliwiając ustalenie rodzaju zapalenia, jego przyczyny oraz odpowiedniego leczenia.

Inne metody, takie jak gastrografia czy USG, mają mniejszą wartość diagnostyczną. W badaniu obrazowym można zaobserwować wygładzenie fałdów błony śluzowej i zmniejszenie aktywności motorycznej żołądka. pH-metria wykazuje spadek kwasowości soku żołądkowego. Aby potwierdzić diagnozę, zaleca się codzienne pomiary kwasowości.

W przypadku podejrzenia nowotworu złośliwego konieczne jest wykonanie tomografii MSCT jamy brzusznej. Ważne jest również przeprowadzenie testów na obecność Helicobacter pylori, w tym testów PCR, testów oddechowych i badań na obecność przeciwciał.

Zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka leczenie

Najważniejszym celem leczenia jest zapobieganie dalszemu rozwojowi metaplazji jelitowej i ryzyku nowotworu. Odpowiednie leczenie może znacząco poprawić stan nabłonka w ciągu pięciu lat. Zaleca się dietę, która początkowo powinna być łagodna pod względem chemicznym, termicznym i mechanicznym.

Po ustabilizowaniu stanu pacjenta można wprowadzić bardziej aktywne produkty, takie jak rozcieńczone soki z cytryny, kapusty i żurawiny. Świeże owoce, poza bananami, są wykluczone. Ważne jest, aby jedzenie było ciepłe, a posiłki częste i niewielkie. Konieczne jest całkowite wyeliminowanie alkoholu i palenia.

W przypadku zakażenia Helicobacter pylori kluczowe jest jego wyleczenie. Stosuje się terapie skojarzone, obejmujące antybiotyki, inhibitory pompy protonowej oraz preparaty bizmutu. Tylko pełne wyleczenie zakażenia może przywrócić funkcję błony śluzowej i zmniejszyć ryzyko nowotworu.

Glukokortykoidy są stosowane tylko w przypadku niedokrwistości z niedoboru witaminy B12. Leczenie objawowe obejmuje zastępczą terapię sokiem żołądkowym, enzymami, witaminami oraz suplementami żelaza. W celu pobudzenia wydzielania kwasu solnego zaleca się picie wód mineralnych o wysokiej zawartości soli, ziołowych wywarów oraz soków kwaśnych.

Stosuje się także gastroprotektory, stymulatory regeneracji oraz leki otaczające, które chronią błonę śluzową. Ważną rolę odgrywa fizjoterapia, w tym elektroforeza, terapie magnetyczne i termiczne. W leczeniu uzdrowiskowym poza fazą zaostrzenia stosuje się kuracje wodami mineralnymi w sanatoriach balneologicznych.

Zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka rokowanie, zapobieganie, powikłania, śmiertelność, występowanie przypadki choroby w Polsce, jaki lekarz leczy, jaki szpital, jaki odział szpitalny 

Nieleczone zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka może prowadzić do poważnych powikłań. Jednym z nich jest rozwój niedokrwistości z powodu niedoboru witaminy B12, co wpływa na układ nerwowy i może powodować objawy neurologiczne. Ponadto, przewlekłe zapalenie zwiększa ryzyko powstania wrzodów żołądka oraz rozwoju nowotworów, w tym raka żołądka. Zaburzenia wchłaniania składników odżywczych mogą prowadzić do niedożywienia i osłabienia organizmu. Dlatego ważne jest wczesne rozpoznanie i leczenie choroby, aby zapobiec tym powikłaniom.

Zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka samo w sobie rzadko prowadzi bezpośrednio do śmierci. Jednak nieleczone może zwiększać ryzyko rozwoju raka żołądka, który ma wysoki wskaźnik śmiertelności. Ponadto, ciężka niedokrwistość wynikająca z niedoboru witaminy B12 może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, w tym uszkodzeń układu nerwowego i sercowo-naczyniowego. Regularne monitorowanie i leczenie choroby jest kluczowe dla zapobiegania tym poważnym konsekwencjom.

Zapobieganie zanikowemu zapaleniu błony śluzowej żołądka polega na eliminacji czynników ryzyka. Ważne jest unikanie infekcji Helicobacter pylori poprzez przestrzeganie higieny żywności i wody. Zdrowa dieta bogata w warzywa i owoce oraz ograniczenie spożycia alkoholu i tytoniu mogą wspomóc ochronę błony śluzowej żołądka. Regularne badania kontrolne, zwłaszcza u osób z objawami dyspeptycznymi lub z rodzinną historią chorób żołądka, pozwalają na wczesne wykrycie zmian i wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Rokowanie w leczeniu zanikowego zapalenia błony śluzowej żołądka zależy od przyczyny i stopnia zaawansowania choroby. Jeśli przyczyną jest infekcja Helicobacter pylori, eradykacja bakterii może zatrzymać postęp choroby. Suplementacja witaminy B12 i żelaza pomaga w leczeniu niedokrwistości. Chociaż uszkodzenia błony śluzowej mogą być nieodwracalne, odpowiednie leczenie i zmiana stylu życia mogą znacznie poprawić jakość życia pacjenta i zmniejszyć ryzyko powikłań, takich jak nowotwory żołądka.

W Polsce zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka jest diagnozowane u osób w różnym wieku, jednak częściej u dorosłych powyżej 50. roku życia. Choroba występuje zarówno u kobiet, jak i mężczyzn, bez wyraźnej przewagi jednej płci. Dokładne statystyki są trudne do określenia ze względu na często bezobjawowy przebieg choroby i brak rutynowych badań przesiewowych w kierunku tej jednostki chorobowej.

Osoby z objawami sugerującymi zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka powinny skonsultować się z gastroenterologiem. Specjalista ten zajmuje się diagnostyką i leczeniem chorób przewodu pokarmowego. W szpitalach choroba jest leczona na oddziałach gastroenterologii lub chorób wewnętrznych, gdzie dostępne są odpowiednie metody diagnostyczne, takie jak gastroskopia, oraz terapia dostosowana do potrzeb pacjenta.