Wścieklizna rabies jest wirusową zoonozą, której etiologia związana jest z neurotropowym wirusem wścieklizny, prowadzącym do poważnych uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego (OUN), często kończących się zgonem. Zakażenie u ludzi następuje najczęściej w wyniku ugryzienia przez zwierzę będące nosicielem wirusa. Po wniknięciu do organizmu, wirus rozprzestrzenia się wzdłuż włókien nerwowych, początkowo prowadząc do wzmożonej pobudliwości neuronalnej, a finalnie wywołując rozwój paraliżu. Po dotarciu do rdzenia kręgowego i mózgu wirus wywołuje znaczące zaburzenia w funkcjonowaniu OUN, co manifestuje się klinicznie w postaci fobii, napadów agresji oraz zespołów halucynacyjnych. Ponieważ wścieklizna pozostaje chorobą nieuleczalną, profilaktyczne szczepienia w sytuacjach wysokiego ryzyka, takich jak ugryzienie przez zakażone zwierzę, są kluczowe w zapobieganiu rozwojowi infekcji.

Czynnikiem etiologicznym wścieklizny jest wirus RNA należący do rodziny Rhabdoviridae. Wirus ma charakterystyczną kulistą morfologię oraz dwa główne antygeny: antygen rozpuszczalny S (AgS) oraz powierzchniowy antygen V (AgV). Replikacja wirusa w neuronach prowadzi do powstawania eozynofilowych wtrętów cytoplazmatycznych, znanych jako ciałka Babesa-Negriego, które są charakterystycznym markerem infekcji. Wirus wścieklizny wykazuje względną odporność na działanie niskich temperatur, ale jego inaktywacja jest możliwa poprzez gotowanie, ekspozycję na promieniowanie ultrafioletowe oraz stosowanie środków dezynfekujących, takich jak lizol, chloramina, kwas karbolowy czy sublimat.

Rezerwuarem wirusa są głównie mięsożerne zwierzęta, w tym psy, wilki, koty, jak również niektóre gryzonie i zwierzęta gospodarskie. Zainfekowane zwierzęta wydzielają wirusa ze śliną, a okres zakaźności zaczyna się już na 8-10 dni przed pojawieniem się klinicznych objawów choroby. Ludzie nie są głównym źródłem transmisji wirusa. Infekcja następuje najczęściej poprzez bezpośrednie przeniknięcie wirusa do organizmu w wyniku ugryzienia, kiedy to wirus obecny w ślinie dostaje się do rany. Istnieją również dowody na możliwość transmisji drogą aerogenną, pokarmową oraz przezłożyskową.

Podatność ludzi na zakażenie wścieklizną jest ograniczona, a ryzyko rozwoju choroby jest zależne od miejsca ukąszenia oraz głębokości urazu. Prawdopodobieństwo infekcji wynosi od 23% w przypadku ukąszeń w obrębie kończyn do nawet 90% w przypadku ukąszeń twarzy i szyi. W około jednej trzeciej przypadków infekcji źródłem są dzikie zwierzęta, natomiast w pozostałych przypadkach odpowiedzialne są zwierzęta domowe oraz gospodarskie. Szybkie wdrożenie odpowiedniego postępowania profilaktycznego, takiego jak immunoprofilaktyka, jest kluczowe w zapobieganiu rozwojowi infekcji u osób narażonych na kontakt z wirusem.

Wirus wścieklizny wnika do organizmu przez uszkodzoną skórę, a następnie rozprzestrzenia się wzdłuż włókien nerwowych, do których wykazuje wyraźny tropizm. Może także przenikać drogą hematogenną oraz limfatyczną, rozprzestrzeniając się po całym organizmie. Kluczowym aspektem patogenezy wścieklizny jest zdolność wirusa do wiązania się z receptorami acetylocholiny na powierzchni neuronów, co prowadzi do wzmożonej pobudliwości odruchowej, a ostatecznie do paraliżu. Penetracja wirusa do komórek mózgu i rdzenia kręgowego skutkuje poważnymi zaburzeniami zarówno strukturalnymi, jak i funkcjonalnymi w obrębie OUN. U pacjentów mogą wystąpić objawy takie jak krwotoki, obrzęk mózgu, martwica oraz degeneracja tkanki nerwowej.

Zmiany patologiczne obejmują struktury takie jak kora mózgowa, móżdżek, wzgórze, podwzgórze oraz jądra nerwów czaszkowych. W badaniach histopatologicznych można stwierdzić obecność ciałek Babesa-Negriego wewnątrz neuronów mózgu, co jest swoistym markerem infekcji wścieklizną. Degeneracja neuronów prowadzi do zaburzeń funkcji różnych narządów i układów, co wynika z uszkodzenia procesu unerwienia. Wirus rozprzestrzenia się z ośrodkowego układu nerwowego do innych narządów, takich jak płuca, nerki, wątroba oraz gruczoły dokrewne. Jego obecność w gruczołach ślinowych powoduje wydzielanie wirusa wraz ze śliną, umożliwiając dalszą transmisję choroby.

Wścieklizna objawy

Okres inkubacji wścieklizny może trwać od kilku tygodni, szczególnie gdy miejsce wniknięcia wirusa znajduje się na twarzy lub szyi, do kilku miesięcy (1-3), gdy patogen penetruje ciało poprzez kończyny. W wyjątkowych przypadkach okres inkubacji może trwać nawet do roku.

Przebieg wścieklizny można podzielić na trzy etapy: początkowy, fazę pobudzenia oraz fazę paraliżu. Początkowy okres (okres prodromalny) wiąże się z narastającymi, subtelnymi zmianami w zachowaniu pacjenta. Niekiedy etap ten poprzedza wystąpienie nieswoistych objawów, takich jak złe samopoczucie, niska gorączka, czy ból w miejscu infekcji (zazwyczaj dotyczy to rany, która już wcześniej zagoiła się). W wyjątkowych przypadkach może dojść do nawrotu stanu zapalnego w miejscu wniknięcia patogenu. Objawy w tym okresie koncentrują się na układzie nerwowym (ból głowy, zaburzenia snu, utrata apetytu) oraz na sferze psychicznej (apatia, drażliwość, niepokój, napady lęku). Pacjenci mogą również doświadczać uczucia ucisku w klatce piersiowej oraz problemów żołądkowo-jelitowych, takich jak zaparcia.

Najbardziej charakterystyczne objawy choroby (etap pobudzenia) pojawiają się po 2-3 dniach od pierwszych symptomów depresji. Faza ta charakteryzuje się intensywnym pobudzeniem układu nerwowego, prowadzącym do rozwoju fobii, takich jak lęk przed wodą (hydrofobia), powietrzem (aerofobia), dźwiękami (akustofobia) oraz światłem (fotofobia). Hydrofobia jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych objawów, uniemożliwiając pacjentom spożywanie płynów. Typowe jest, że pacjent sięga po szklankę wody z ochotą, lecz próba wypicia kończy się nagłym atakiem przerażenia, przerwą w oddychaniu i odrzuceniem szklanki. Należy podkreślić, że nie we wszystkich przypadkach wścieklizny pojawia się hydrofobia, co może utrudniać diagnostykę. W miarę postępu choroby pacjenci doświadczają silnego pragnienia, ale nawet widok lub dźwięk wody wywołuje skurcz mięśni oddechowych, uniemożliwiając jej spożycie.

Aerofobia przejawia się atakami duszności wywołanymi ruchem powietrza, natomiast akustofobia i światłowstręt – reakcją na hałas oraz intensywne światło. Ataki duszności są zwykle krótkotrwałe (kilka sekund) i towarzyszą im skurcze mięśni twarzy, rozszerzenie źrenic, stan pobudzenia, panika oraz odrzucenie głowy do tyłu. Często można zaobserwować drżenie rąk. Oddychanie staje się nieregularne, świszczące, a wdechy są głośne i trudne. W oddychaniu biorą udział także mięśnie obręczy barkowej. W fazie pobudzenia pacjenci są często w stanie głębokiego niepokoju i mogą być agresywni, krzyczeć oraz podejmować niekontrolowane działania, takie jak bieganie, uderzanie czy gryzienie. Występuje także nadmierne ślinienie się.

W miarę postępu fazy pobudzenia ataki stają się coraz częstsze. Pacjenci wykazują wyraźną utratę masy ciała, nadmierną potliwość oraz doświadczają halucynacji, zarówno słuchowych, wzrokowych, jak i węchowych. Ta faza trwa zazwyczaj od 2 do 3 dni, a w rzadkich przypadkach nawet do 6 dni.

Ostateczny etap choroby to faza paraliżu. W tym okresie pacjenci stają się wyraźnie apatyczni, ruchy stają się ograniczone, a wrażliwość na bodźce maleje. Ustąpienie napadów fobii może dawać pozorne wrażenie poprawy stanu zdrowia, jednak w tym czasie dochodzi do gwałtownego wzrostu temperatury ciała, rozwija się tachykardia oraz niedociśnienie tętnicze. Następuje paraliż kończyn, a w dalszej kolejności nerwów czaszkowych. Uszkodzenie ośrodków oddechowych oraz układu naczynioruchowego prowadzi do zatrzymania akcji serca oraz oddychania, co kończy się śmiercią pacjenta. Faza paraliżu może trwać od jednego do trzech dni.

Wścieklizna rozpoznanie

Diagnostyka wścieklizny obejmuje metody izolacji wirusa z płynu mózgowo-rdzeniowego lub śliny. Możliwe jest również potwierdzenie obecności wirusa poprzez badania wykorzystujące reakcje przeciwciał fluorescencyjnych na biopsji skóry lub wycisku rogówki. Jednak ze względu na skomplikowany charakter oraz wysokie koszty, te metody nie są powszechnie stosowane w codziennej praktyce klinicznej.

Diagnoza wścieklizny opiera się głównie na obrazie klinicznym oraz danych z wywiadu epidemiologicznego. W ramach diagnostyki stosuje się również testy biologiczne na zwierzętach laboratoryjnych, głównie na noworodkach myszy. W przypadku zakażenia wirusem wyizolowanym z płynów biologicznych, myszy umierają w ciągu 6-7 dni. Ostateczne potwierdzenie diagnozy można uzyskać poprzez analizę histologiczną tkanki mózgowej zmarłego pacjenta, w której obecność ciałek Babesa-Negriego stanowi patognomoniczny objaw zakażenia.

Wścieklizna leczenie

Wścieklizna jest chorobą nieuleczalną, a dostępne metody leczenia mają charakter wyłącznie paliatywny, mający na celu złagodzenie objawów oraz poprawę komfortu pacjenta. Pacjenci są hospitalizowani w ciemnych, wyciszonych pomieszczeniach, aby minimalizować bodźce zewnętrzne wywołujące napady. Leczenie objawowe obejmuje podawanie środków nasennych, przeciwdrgawkowych, przeciwbólowych oraz uspokajających. Żywienie oraz nawadnianie odbywa się drogą pozajelitową.

Obecnie prowadzone są badania nad nowymi metodami terapeutycznymi, które obejmują zastosowanie specyficznych immunoglobulin, immunomodulatorów, hipotermii mózgowej oraz zaawansowanych technik intensywnej terapii. Pomimo tych wysiłków, wścieklizna nadal jest chorobą o 100% śmiertelności w przypadku rozwinięcia objawów klinicznych.

Wścieklizna rokowanie, zapobieganie, powikłania, śmiertelność, występowanie przypadki choroby w Polsce, jaki lekarz leczy, jaki szpital, jaki odział szpitalny 

Nieleczona wścieklizna prowadzi niemal zawsze do śmierci. Wirus atakuje układ nerwowy, powodując zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego. Powikłania obejmują paraliż, drgawki, śpiączkę i niewydolność oddechową. Ponieważ objawy mogą pojawić się nawet po kilku miesiącach od zakażenia, brak szybkiego leczenia uniemożliwia skuteczną interwencję. Dlatego po każdym ugryzieniu przez podejrzane zwierzę konieczne jest natychmiastowe zgłoszenie się do lekarza w celu podjęcia profilaktyki.

Wścieklizna jest jedną z najbardziej śmiertelnych chorób; po wystąpieniu objawów klinicznych śmiertelność wynosi prawie 100%. Oznacza to, że bez szybkiej interwencji medycznej po ekspozycji na wirusa, szanse na przeżycie są minimalne. Profilaktyka poekspozycyjna, w tym szczepienia i podanie immunoglobuliny, jest kluczowa w zapobieganiu rozwoju choroby. Globalnie, wścieklizna powoduje tysiące zgonów rocznie, głównie w krajach rozwijających się.

Zapobieganie wściekliźnie polega przede wszystkim na unikanie kontaktu z dzikimi i nieznanymi zwierzętami. Ważne jest regularne szczepienie zwierząt domowych, takich jak psy i koty. W przypadku ugryzienia lub zadrapania przez podejrzane zwierzę, należy natychmiast oczyścić ranę wodą z mydłem i zgłosić się do lekarza. Profilaktyka poekspozycyjna, obejmująca serię szczepień i podanie immunoglobuliny, może skutecznie zapobiec rozwinięciu się choroby.

Rokowanie w leczeniu wścieklizny jest niestety bardzo niekorzystne. Po pojawieniu się objawów klinicznych choroba jest praktycznie nieuleczalna i prowadzi do śmierci. Istnieją nieliczne przypadki przeżycia, ale są one wyjątkowo rzadkie. Kluczowe jest więc szybkie podjęcie profilaktyki poekspozycyjnej zaraz po potencjalnym kontakcie z wirusem. Wczesne działanie może całkowicie zapobiec rozwojowi choroby i uratować życie pacjenta.

W Polsce przypadki wścieklizny u ludzi są obecnie niezwykle rzadkie dzięki skutecznym programom szczepień zwierząt domowych i dzikich. Ostatnie sporadyczne zachorowania były związane z kontaktem z dzikimi zwierzętami. Choroba może dotknąć osoby w każdym wieku i płci, które miały kontakt z zakażonym zwierzęciem. Statystyki wskazują na pojedyncze przypadki w ciągu ostatnich dekad, co świadczy o skuteczności działań profilaktycznych w kraju.

W przypadku podejrzenia narażenia na wirusa wścieklizny należy natychmiast skonsultować się z lekarzem pierwszego kontaktu lub udać się na szpitalny oddział ratunkowy. Tam zostanie ocenione ryzyko i podjęte ewentualne działania profilaktyczne. Leczeniem wścieklizny zajmują się oddziały chorób zakaźnych, a w zaawansowanych przypadkach także oddziały intensywnej terapii. Szybka interwencja medyczna jest kluczowa dla zapobieżenia rozwojowi choroby.