Pryszczyca jest chorobą wirusową, którą człowiek może zarazić się od zakażonych zwierząt. Choroba ta charakteryzuje się intensywnym zatruciem organizmu i pojawieniem się bolesnych owrzodzeń na błonach śluzowych różnych części ciała. Na skórze, szczególnie w obszarze między palcami oraz wokół paznokci, mogą również wystąpić pęcherzowo-wrzodziejące wysypki.

Za pryszczycę odpowiedzialny jest wirus należący do rodziny pikornawirusów, który jest wyjątkowo chorobotwórczy. Mikroorganizm ten jest odporny na niskie temperatury, jednak ginie pod wpływem środków dezynfekujących oraz w temperaturze przekraczającej 60 stopni Celsjusza.

Choroba ta zazwyczaj dotyka zwierzęta takie jak świnie, kozy, owce, jelenie i krowy, ale zdarza się, że również domowe psy i koty mogą się nią zarazić. Pryszczyca często prowadzi do masowego umierania zwierząt hodowlanych.

Zakażenie pryszczycą u ludzi najczęściej następuje przez spożywanie niepasteryzowanego mleka, twarogu, kefiru lub surowego mięsa od zakażonych zwierząt. Infekcja może również przenosić się poprzez bezpośredni kontakt lub za pośrednictwem przedmiotów użytku domowego. Dzieci są szczególnie podatne na zakażenie tym wirusem. Zarażona osoba nie stanowi jednak zagrożenia dla otoczenia.

Pryszczyca jest przenoszona przez bezpośredni kontakt, a do zakażenia dochodzi, kiedy wirus dostanie się do organizmu przez uszkodzenia skóry lub błony śluzowe. Zakażenie często ma miejsce podczas kontaktu ze zwierzętami, w trakcie obróbki skór i wełny, czy przez wdychanie zawiesin kurzu, które zawierają wirusy. Konsumpcja nieodpowiednio przetworzonych produktów mlecznych i mięsnych od zainfekowanych zwierząt może również prowadzić do zakażenia drogą pokarmową. Wirus pryszczycy charakteryzuje się dużą odpornością w środowisku, co umożliwia jego rozprzestrzenianie się na duże odległości od ognisk zakażenia, atakując zwierzęta hodowlane.

Ludzie zazwyczaj wykazują niską podatność na pryszczycę, a po przechorowaniu rozwija się krótkotrwała odporność, trwająca do półtora roku, specyficzna dla konkretnego typu choroby. Pryszczyca jest uznawana za chorobę zawodową, występującą głównie w obszarach wiejskich, wśród osób pracujących na rolnych gospodarstwach, w zakładach mięsnych, a także wśród osób zajmujących się ubojem i przetwarzaniem produktów zwierzęcych. Poza wymienionymi grupami, choroba ta może również występować u dzieci, które spożyły skażone produkty mleczne.

Objawy pryszczycy 

Okres inkubacji choroby wynosi od 2 do 12 dni, średnio 3-4 dni. Początek jest gwałtowny, zazwyczaj z ostrym początkiem. Pojawiają się dreszcze, nagły wzrost temperatury, ból głowy, bóle kończyn i dolnej części pleców. Już pod koniec pierwszego dnia choroby często odnotowuje się pieczenie w jamie ustnej i zwiększone wydzielanie śliny. Może dojść do uszkodzenia błony śluzowej cewki moczowej, co objawia się bolesnym oddawaniem moczu.

Podczas badania pacjentów zauważa się podrażnienie i przekrwienie spojówek, powiększenie i bolesność węzłów chłonnych, obrzękniętą i przekrwioną błonę śluzową jamy ustnej, pokrytą drobnymi pęcherzykami z przezroczystym lub mętnym płynem (afty). Afty pojawiają się głównie na brzegach i na końcu opuchniętego języka. Pęcherzyki te pękają po dniu, tworząc erozje, które mogą łączyć się w większe uszkodzone obszary, choć obecnie tak rozległe erozje są rzadkie.

Uszkodzenie błony śluzowej jamy ustnej na dużą skalę może prowadzić do trudności w mówieniu i połykaniu oraz do zwiększonego ślinienia, czasami do strumienia śliny. Wargi pacjentów są zazwyczaj opuchnięte, pokryte strupami, a nadżerki mogą pojawiać się na skórze wokół ust, na skrzydełkach nosa i spojówkach. Zmiany skórne mogą również występować w fałdach między palcami, w okolicach paznokci, przy czym nie zawsze towarzyszy im uszkodzenie błony śluzowej jamy ustnej.

U dzieci pryszczycy przebieg choroby jest cięższy, często z objawami brzusznymi takimi jak bóle brzucha, zaburzenia dyspeptyczne i biegunka. Nadżerki goją się po 4-5 dniach, a gorączka mija. Pełne wyleczenie następuje zwykle w ciągu 10-15 dni, ale w przypadku poważniejszych zmian, w tym rozległych nadżerek skóry i błon śluzowych, proces ten może się wydłużyć do miesiąca lub dłużej. W niektórych sytuacjach może dojść do ponownego pojawienia się pęcherzyków.

Początek formularza

Pryszczyca spotyka się z komplikacjami stosunkowo rzadko. Występujące powikłania zwykle dotyczą infekcji wtórnej. Mogą to być między innymi zapalenie płuc, zapalenie mięśnia sercowego, ropne choroby skóry oraz błon śluzowych, sepsa.

Pryszczyca diagnoza

W kwestii diagnozy, patogen wykrywa się z próbek nadżer, śliny oraz kału, ale w rutynowej praktyce klinicznej nie zaleca się metod wirusologicznych z powodu ich skomplikowania. Serologiczne badania diagnostyczne przeprowadza się przy użyciu testów HCR i RNGA na sparowanych próbkach surowicy (pobranych w odstępie 7 dni). Czasem, w celach badawczych, stosuje się test biologiczny na świnkach morskich (wprowadzanie wydzieliny z aft pacjenta w poduszki łap zwierzęcia).

Pryszczyca leczenie

Terapia pryszczycy wymaga hospitalizacji, a kluczowe metody leczenia skupiają się na pielęgnacji jamy ustnej, miejscowym leczeniu i łagodzeniu objawów. Pacjenci z ciężkimi zmianami w jamie ustnej powinni spożywać półpłynne, lekkostrawne pokarmy o umiarkowanej temperaturze, wolne od składników drażniących. W razie konieczności, przy rozległych zmianach, stosuje się odżywianie przez sondę lub drogą pozajelitową.

Do miejscowego leczenia zaleca się stosowanie maści (oksolinowa, florenal, interferon) oraz zabiegi fizjoterapeutyczne (naświetlanie UV i laserem). Leki łagodzące objawy (przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, sercowo-naczyniowe i przeciwalergiczne) dobiera się według potrzeb pacjenta. W razie potrzeby podejmuje się działania detoksykacyjne. Dla ogólnego wzmocnienia organizmu przepisuje się witaminy i adaptogeny.

Pryszczyca rokowanie, zapobieganie, śmiertelność 

Co do rokowania, w większości przypadków pryszczyca kończy się pełnym wyzdrowieniem bez pozostawiania trwałych skutków chorobowych. W przypadku ciężkiego przebiegu u małych dzieci rokowanie jest poważne i może prowadzić do zgonu.

Zapobieganie opiera się na monitoringu weterynaryjnym zdrowia zwierząt hodowlanych, stosowaniu regularnych szczepień przy użyciu inaktywowanych szczepionek i kwarantannie zwierząt chorych. Prowadzi się również kontrolę sanitarno-higieniczną wśród pracowników przedsiębiorstw rolnych.

Indywidualna profilaktyka polega na przestrzeganiu zasad higieny osobistej podczas kontaktu ze zwierzętami hodowlanymi i produktami pochodzenia zwierzęcego oraz na ochronie skóry przed urazami. Ważne jest spożywanie mleka i produktów mięsnych, które przeszły odpowiednią obróbkę termiczną, a także zachowanie ostrożności podczas karmienia dzieci. Ludzie nie są objęci szczepieniami przeciw pryszczycy.