Niedodma płuc to stan, w którym tkanka płucna jest pozbawiona powietrza z powodu zapadnięcia się pęcherzyków płucnych na określonym obszarze (segment, płat) lub w całym płucu. W konsekwencji dotknięty obszar nie uczestniczy w wymianie gazowej, co może prowadzić do objawów niewydolności oddechowej, takich jak duszność, ból w klatce piersiowej i sinica skóry.

Niedodma płuc (z gr. „ateles” - niekompletny i „ektasis” - rozciąganie) oznacza niepełne rozszerzenie lub całkowite zapadnięcie się tkanki płucnej, co zmniejsza powierzchnię oddechową i upośledza wentylację pęcherzykową. Gdy zapadnięcie pęcherzyków płucnych wynika z zewnętrznego ucisku, nazywa się to często „zapadnięciem płuc”. Na obszarze zapadniętej tkanki mogą rozwinąć się infekcje, rozstrzenie oskrzeli czy zwłóknienie, co wymaga aktywnego leczenia tej choroby. W pulmonologii niedodma płuc może stanowić powikłanie innych schorzeń i urazów płuc, z czego niedodma pooperacyjna występuje w 10-15% przypadków.

Niedodma płuc przyczyny
Niedodma płuc rozwija się, gdy przepływ powietrza do pęcherzyków płucnych jest ograniczony lub zablokowany, co może mieć wiele przyczyn. Wrodzona niedodma u noworodków najczęściej spowodowana jest aspiracją smółki, płynu owodniowego, czy śluzu. U wcześniaków pierwotna niedodma wynika z niedoboru lub braku surfaktantu – substancji zapobiegającej zapadaniu się pęcherzyków płucnych. Rzadsze przyczyny to wady rozwojowe płuc i urazy porodowe powodujące depresję ośrodka oddechowego.

W przypadku nabytej niedodmy najistotniejsze są: niedrożność oskrzeli, ucisk płuca od zewnątrz oraz reakcje alergiczne. Niedodma obturacyjna powstaje przez blokadę oskrzeli np. ciałem obcym, nadmiarem lepkiej wydzieliny lub guzami. Niedodma kompresyjna spowodowana jest przez ucisk płuca np. przez tętniaki, guzy lub powiększone węzły chłonne w schorzeniach takich jak sarkoidoza czy gruźlica. Niedodma pooperacyjna często rozwija się po zabiegach na płucach i oskrzelach z powodu nadmiernego wydzielania i osłabionej funkcji drenażowej oskrzeli.
W pierwszych godzinach po wystąpieniu niedodmy dochodzi do rozszerzenia naczyń i przekrwienia w zapadniętym obszarze płuca, prowadząc do przesięku płynu do pęcherzyków. Spada aktywność enzymów w nabłonku pęcherzyków i oskrzeli, co pogarsza wymianę gazową. Z czasem rozwijają się stany zapalne prowadzące do niedodmowego zapalenia płuc, a przewlekła niedodma może skutkować zmianami włóknistymi i rozstrzeniami oskrzeli.

Klasyfikacja
Niedodma płuc dzieli się na pierwotną (wrodzoną) i wtórną (nabytą). W przypadku wrodzonej niedodmy płuca noworodka nie rozszerzają się z powodu różnych przyczyn. Niedodma wtórna występuje w wyniku zapadnięcia się wcześniej funkcjonującej tkanki płucnej.

W zależności od objętości tkanki wyłączonej z oddychania, niedodmę klasyfikuje się jako zrazikową, segmentową, płatową i całkowitą. Może być jednostronna lub obustronna, co stanowi poważne zagrożenie życia. Pod względem etiopatogenezy rozróżnia się:

• Obturacyjną – związaną z mechaniczną blokadą oskrzeli;

• Kompresyjną – wynikającą z ucisku na płuca przez powietrze, płyny czy guzy w klatce piersiowej;

• Skurczową – spowodowaną uciskiem włóknistej tkanki na pęcherzyki płucne;

• Acinarną – wynikającą z niedoboru surfaktantu, występującą zarówno u noworodków, jak i dorosłych z zespołem niewydolności oddechowej.

Dalszy podział obejmuje niedodmę odruchową, pooperacyjną, rozwijającą się ostro lub stopniowo, niepowikłaną i powikłaną oraz przejściową i uporczywą. Rozwój niedodmy dzieli się na trzy fazy: zapadnięcie się pęcherzyków, lokalny obrzęk i zmiany zapalne, a następnie tworzenie zmian włóknistych prowadzących do pneumosklerozy.

Niedodma płuc objawy

Nasilenie objawów niedodmy płuc zależy od tempa zapadania się oraz objętości nieczynnej tkanki płucnej. Niedodma jednoodcinkowa, mikroniedodma i zespół płata środkowego często przebiegają bezobjawowo. Najbardziej wyraźne objawy występują przy nagle rozwiniętej niedodmie płata lub całego płuca. W takim przypadku pojawia się nagły ból po jednej stronie klatki piersiowej, napadowa duszność, suchy kaszel, sinica, niskie ciśnienie tętnicze i przyspieszone bicie serca. Nagłe pogorszenie niewydolności oddechowej może prowadzić do zgonu.

Badanie pacjenta ujawnia zmniejszenie ruchomości klatki piersiowej oraz opóźnienie ruchów oddechowych po stronie dotkniętej chorobą. W obszarze niedodmy stwierdza się skrócony lub tępy dźwięk przy opukiwaniu, a oddech jest niesłyszalny lub znacznie osłabiony. W miarę stopniowego wyłączenia tkanki płucnej z wentylacji objawy stają się mniej wyraźne, jednak w obszarze hipowentylacji może dojść do rozwoju niedodmowego zapalenia płuc. Wzrost temperatury ciała, pojawienie się kaszlu z wydzieliną i nasilenie objawów zatrucia wskazują na rozwój stanu zapalnego. Niedodma płuc może wówczas zostać powikłana rozwojem ropnia płucnego.

Niedodma płuc rozpoznanie

Podstawową metodą diagnostyki niedodmy płuc jest badanie rentgenowskie, głównie prześwietlenie klatki piersiowej w projekcji przedniej i bocznej. Niedodma na zdjęciu rentgenowskim objawia się jednorodnym zacienieniem danego pola płucnego, przesunięciem śródpiersia w stronę niedodmy (przy zapadnięciu płuca - na stronę zdrową), oraz podwyższonym ustawieniem przepony po stronie chorej, przy zwiększonej przewiewności płuca przeciwnego. Podczas fluoroskopii, śródpiersie przemieszcza się w kierunku zapadniętego płuca przy wdechu, a podczas wydechu i kaszlu – w stronę płuca zdrowego. W razie wątpliwości diagnostykę uzupełnia się tomografią komputerową.

Dla określenia przyczyn niedodmy obturacyjnej wykonuje się bronchoskopię. Przy przewlekłej niedodmie przeprowadza się dodatkowo bronchografię oraz angiopulmonografię, aby ocenić rozległość zmian. Badanie rentgenowskie z kontrastem uwidacznia zmniejszenie obszaru niedodmowego i deformację oskrzeli. Ocena składu gazów krwi wykazuje istotny spadek ciśnienia parcjalnego tlenu. W diagnostyce różnicowej wyklucza się m.in. agenezję i hipoplazję płuc, międzypłatowe zapalenie opłucnej, przepuklinę przeponową, torbiele płuc, guzy śródpiersia i inne.

Niedodma płuc leczenie 

Rozpoznanie niedodmy płuc wymaga natychmiastowej reakcji lekarza (pulmonologa, chirurga klatki piersiowej, neonatologa). U noworodków z pierwotną niedodmą już w pierwszych minutach życia odsysa się zawartość dróg oddechowych za pomocą cewnika, a w razie potrzeby przeprowadza intubację i prostowanie płuc.

W przypadku niedodmy obturacyjnej, spowodowanej np. ciałem obcym w oskrzelach, konieczna jest bronchoskopia diagnostyczno-lecznicza. Przy niedodmie wynikającej z zalegającej wydzieliny stosuje się bronchoskopowe płukanie oskrzelowo-pęcherzykowe. Pooperacyjną niedodmę leczy się przez aspirację tchawicy, masaż klatki piersiowej, ćwiczenia oddechowe, drenaż ułożeniowy oraz inhalacje z lekami rozszerzającymi oskrzela i enzymami. W każdej niedodmie, niezależnie od przyczyny, konieczne jest wdrożenie profilaktycznej terapii przeciwzapalnej.

Jeśli niedodma jest skutkiem obecności powietrza, wysięku, krwi lub innych patologicznych treści w jamie opłucnej, wskazane jest pilne nakłucie lub drenaż jamy opłucnej. W przewlekłych przypadkach, gdy metody zachowawcze zawodzą, lub gdy dochodzi do rozstrzeni oskrzeli, może być konieczna resekcja dotkniętego fragmentu płuca.

Niedodma płuc rokowanie, zapobieganie, powikłania, śmiertelność, występowanie przypadki choroby w Polsce, jaki lekarz leczy, jaki szpital, jaki odział szpitalny 

Nieleczona niedodma płuc może prowadzić do poważnych powikłań. Zmniejszona wymiana gazowa w płucach zwiększa ryzyko infekcji, takich jak zapalenie płuc. Niedotlenienie organizmu może wpływać na funkcjonowanie innych narządów, w tym serca i mózgu. W skrajnych przypadkach może dojść do niewydolności oddechowej, co stanowi zagrożenie dla życia. Ponadto długotrwała niedodma może prowadzić do trwałego uszkodzenia tkanki płucnej, co utrudnia powrót do pełnej sprawności nawet po wdrożeniu leczenia.

Śmiertelność związana z niedodmą płuc zależy od przyczyny, zakresu oraz szybkości wdrożenia leczenia. W wielu przypadkach, zwłaszcza u pacjentów z chorobami towarzyszącymi lub w podeszłym wieku, niedodma może być poważnym zagrożeniem. Jeśli nie zostanie szybko zdiagnozowana i leczona, może prowadzić do powikłań, takich jak niewydolność oddechowa czy infekcje płuc. W szpitalnych warunkach intensywnej terapii niedodma jest istotnym czynnikiem ryzyka zwiększonej śmiertelności, dlatego ważne jest wczesne rozpoznanie i interwencja medyczna.

Zapobieganie niedodmie płuc polega przede wszystkim na eliminacji czynników ryzyka. U pacjentów po operacjach klatki piersiowej czy brzucha ważne jest wczesne mobilizowanie i zachęcanie do głębokiego oddychania oraz kaszlu, aby utrzymać drożność dróg oddechowych. Ćwiczenia oddechowe i fizjoterapia oddechowa mogą pomóc w poprawie wentylacji płuc. Unikanie długotrwałego leżenia w jednej pozycji oraz regularna zmiana ułożenia ciała również są istotne. U osób palących papierosy zaleca się zaprzestanie palenia, ponieważ dym tytoniowy uszkadza drogi oddechowe i zwiększa ryzyko niedodmy.

Rokowanie w leczeniu niedodmy płuc zależy od przyczyny, rozległości oraz szybkości podjęcia interwencji medycznej. W wielu przypadkach, jeśli niedodma zostanie wcześnie rozpoznana i leczona, możliwy jest pełny powrót do zdrowia. Leczenie polega na przywróceniu przepływu powietrza do zapadniętej części płuca, co często osiąga się poprzez fizjoterapię oddechową, inhalacje czy bronchoskopię. U pacjentów z chorobami przewlekłymi lub ciężkimi infekcjami rokowanie może być gorsze. Ważne jest monitorowanie i leczenie chorób podstawowych oraz regularne kontrole lekarskie w celu zapobiegania nawrotom.

Niedodma płuc występuje w Polsce, podobnie jak w innych krajach, zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Szczególnie narażeni są pacjenci po zabiegach chirurgicznych, osoby starsze oraz pacjenci z chorobami układu oddechowego. Dokładne statystyki dotyczące częstości występowania niedodmy płuc w Polsce są ograniczone, ale wiadomo, że jest to istotny problem kliniczny w szpitalach, zwłaszcza na oddziałach intensywnej terapii. Choroba dotyka zarówno mężczyzn, jak i kobiety, a ryzyko jej wystąpienia wzrasta z wiekiem oraz przy obecności czynników ryzyka, takich jak palenie tytoniu czy przewlekłe choroby płuc.

Jeśli podejrzewasz u siebie niedodmę płuc, powinieneś zgłosić się do lekarza pulmonologa, specjalisty chorób płuc. W sytuacji nagłego pogorszenia stanu zdrowia warto udać się na izbę przyjęć najbliższego szpitala. Niedodma płuc jest leczona na oddziałach pulmonologicznych, a w ciężkich przypadkach na oddziałach intensywnej terapii lub torakochirurgii. W procesie diagnostyki i leczenia mogą być zaangażowani także radiolodzy oraz fizjoterapeuci oddechowi.