Miażdżyca tętnic szyjnych carotid atherosclerosis to przewlekła choroba ogólnoustrojowa, w której dochodzi do odkładania się blaszek lipidowych w naczyniach szyjnych. Choroba rozwija się, gdy zaburzenia metabolizmu lipidów współistnieją ze stanem zapalnym ściany wewnętrznej tętnic oraz ze zwiększoną skłonnością do tworzenia skrzeplin. Miażdżyca tętnic szyjnych zazwyczaj przebiega bezobjawowo, a objawy kliniczne pojawiają się dopiero w momencie wystąpienia powikłań.

Mimo że miażdżyca tętnic szyjnych jest rzadziej opisywana w literaturze medycznej niż postać mózgowa czy wieńcowa choroby, ma istotne znaczenie kliniczne. Jest uznawana za jeden z głównych czynników ryzyka rozwoju powikłań naczyniowych, w tym udarów mózgu i przemijających napadów niedokrwiennych. W badaniach przesiewowych ultrasonograficznych u 2–8% pacjentów stwierdza się obecność blaszek miażdżycowych w tętnicach szyjnych, które blokują ponad połowę światła naczyń, znacząco upośledzając przepływ krwi.

Miażdżyca tętnic szyjnych przyczyny
Miażdżyca tętnic szyjnych rozwija się według schematu typowego dla innych form miażdżycy. Czynniki ryzyka obejmują wiek powyżej 55-60 lat, płeć męską oraz występowanie chorób serca w rodzinie. Czynniki modyfikowalne to m.in. dieta bogata w cholesterol, brak aktywności fizycznej, dyslipidemia i niezdrowe nawyki. Współczesna kardiologia wyróżnia kilka teorii rozwoju miażdżycy:

• Teoria hemodynamiczna: Liczne badania wykazują związek miażdżycy tętnic szyjnych z nadciśnieniem tętniczym. Zwężenie tętnic szyjnych obserwuje się u co najmniej 30% pacjentów z przewlekłym nadciśnieniem, co jest wynikiem negatywnego wpływu wysokiego ciśnienia krwi i przewlekłego stanu zapalnego ścian naczyń.

• Teoria receptorów: Zaburzenia lipidowe krwi, w tym wzrost aterogennych frakcji lipoprotein, sprzyjają odkładaniu się lipidów w błonie wewnętrznej tętnic szyjnych, co prowadzi do powstawania charakterystycznych blaszek miażdżycowych.

• Teoria neurometaboliczna: Stan naczyń krwionośnych zależy od regulacji neuroendokrynnej organizmu. Przewlekły stres, niekorzystne czynniki środowiskowe oraz zaburzenia metaboliczne przyczyniają się do zmian napięcia naczyń i rozwoju miażdżycy.

• Teoria trombogenna: Miażdżyca rozwija się również w wyniku zwiększonej lepkości krwi i powstawania zakrzepów, które przyspieszają odkładanie lipidów w ścianach tętnic szyjnych.

W rozwoju miażdżycy tętnic szyjnych kluczową rolę odgrywają trzy czynniki: brak równowagi między „dobrym” a „złym” cholesterolem, przewlekły stan zapalny ścian naczyń oraz zwiększona skłonność do powstawania skrzeplin. Choroba może rozwijać się zarówno w tętnicy szyjnej wewnętrznej, jak i zewnętrznej, prowadząc do licznych uszkodzeń układu naczyniowego. Proces rozpoczyna się od nagromadzenia lipidów w ścianach naczyń, które tworzą blaszki miażdżycowe zawierające tkankę łączną. Z czasem mogą one prowadzić do oderwania fragmentów i zatorów, co zaburza przepływ krwi w mózgu.

Miażdżyca tętnic szyjnych objawy

Miażdżyca tętnic szyjnych często przebiega bez wyraźnych objawów. Dopóki blaszki miażdżycowe są niewielkie, a przepływ krwi w tętnicach szyjnych jest zachowany, pacjent zwykle nie zdaje sobie sprawy z problemu. W miarę nasilania się zaburzeń przepływu krwi do mózgu mogą pojawiać się objawy neurologiczne.

W bardziej zaawansowanych przypadkach miażdżycy tętnic szyjnych pacjenci mogą doświadczać okresowych zawrotów głowy, bólu głowy i spadku wydolności. Długotrwała choroba może prowadzić do problemów z pamięcią, koncentracją i spowolnieniem myślenia. W sytuacji ostrego incydentu naczyniowo-mózgowego (udaru), możliwe są zaburzenia funkcji ruchowych i czuciowych.

Ponieważ miażdżycy tętnic szyjnych często towarzyszy choroba naczyń wieńcowych i nadciśnienie tętnicze, pacjenci mogą odczuwać objawy kardiologiczne, takie jak nieregularna praca serca, ból po lewej stronie klatki piersiowej oraz duszność podczas wysiłku. Przy współistniejącej miażdżycy tętnic kończyn dolnych może pojawić się zwiększone zmęczenie i ból nóg podczas chodzenia.

Stopień zwężenia tętnic szyjnych jest kluczowy dla oceny ryzyka niedokrwiennego uszkodzenia mózgu. Przy zwężeniu poniżej 50% ryzyko zaburzeń przepływu krwi w mózgu wynosi 3-4,8%. Zwężenie na poziomie 50-70% wiąże się z około 10% ryzykiem wystąpienia udaru rocznie. W przypadku zwężenia przekraczającego 70% ryzyko powikłań neurologicznych może sięgać 15-46%.

Około 20-25% osób z miażdżycą tętnicy szyjnej wewnętrznej ma w przeszłości „ciche” udary, czyli niewielkie uszkodzenia mózgu, które nie dają typowych objawów klinicznych i często pozostają nierozpoznane. Powikłanie to można wykryć jedynie poprzez rezonans magnetyczny lub tomografię komputerową. Ryzyko bezobjawowego udaru jest wyższe u pacjentów z jednoczesnym występowaniem nadciśnienia tętniczego.

Miażdżyca tętnic szyjnych rozpoznanie

Miażdżyca tętnic szyjnych często jest wykrywana podczas badań kardiologicznych u pacjentów z wysokim ryzykiem sercowo-naczyniowym. Pacjent może także zgłosić się do neurologa z powodu zawrotów głowy lub zaburzeń poznawczych. Kompleksowa diagnostyka obejmuje:

• USG tętnic szyjnych: Badanie duplex pozwala ocenić grubość kompleksu intima-media, obecność blaszek miażdżycowych i przepływ krwi. Dodatkowo stosuje się skanowanie potrójne z kolorowym mapowaniem przepływu.

• Angiografia głównych tętnic głowy: Pozwala na precyzyjne uwidocznienie blaszek miażdżycowych i jest szczególnie przydatna przy planowaniu leczenia operacyjnego.

• Tomografia komputerowa mózgu: Zalecana pacjentom z objawami neurologicznymi lub w celu wykluczenia „cichych” udarów.

• Echokardiografia: Ocena serca i jego funkcji, szczególnie przy współistniejącym nadciśnieniu.

• Badania laboratoryjne: Obejmuje profil lipidowy, badania krwi oraz markery ostrej fazy i mięśnia sercowego.

Diagnostyka różnicowa

Miażdżyca tętnic szyjnych najczęściej przebiega bezobjawowo i jest rozpoznawana w badaniach obrazowych. W bardziej skomplikowanych przypadkach diagnostyka różnicowa może obejmować wykluczenie innych chorób neurologicznych lub zmian w mózgu.

Miażdżyca tętnic szyjnych leczenie

Terapia zachowawcza
W leczeniu miażdżycy tętnic szyjnych kluczowym elementem jest korekcja metabolizmu lipidów, którą rozpoczyna się od modyfikacji diety. Zaleca się ograniczenie spożycia tłuszczów nasyconych pochodzenia zwierzęcego, prostych węglowodanów oraz soli kuchennej. Dieta powinna bazować na produktach bogatych w białko, węglowodany złożone oraz nienasycone tłuszcze roślinne. U pacjentów z nadwagą wprowadza się dietę niskokaloryczną oraz zaleca regularną aktywność fizyczną w celu stopniowego zmniejszenia masy ciała.

Podstawą leczenia farmakologicznego są statyny – leki pierwszego wyboru w terapii dyslipidemii. Dawki statyn dobierane są indywidualnie, z uwzględnieniem ryzyka sercowo-naczyniowego oraz docelowych wartości profilu lipidowego. Statyny skutecznie redukują poziom szkodliwych frakcji lipidów i zmniejszają ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych. W razie potrzeby włącza się dodatkowe leki, takie jak inhibitory PCSK9, fibraty czy blokery wchłaniania cholesterolu w jelitach.

Aby zmniejszyć ryzyko zakrzepicy i powikłań zakrzepowo-zatorowych, stosuje się leki przeciwzakrzepowe i przeciwpłytkowe, które poprawiają właściwości krwi i chronią przed tworzeniem się zakrzepów. U pacjentów z nadciśnieniem tętniczym włącza się również leki obniżające ciśnienie. Dodatkowo, w zależności od potrzeb, stosuje się leki PUFA, które pozytywnie wpływają na gospodarkę lipidową i funkcjonowanie układu krążenia.

Leczenie chirurgiczne
W przypadkach, gdy zwężenie tętnicy szyjnej przekracza 50%, istnieją udokumentowane powikłania sercowo-naczyniowe lub pojawiają się objawy miażdżycy, rozważa się interwencję chirurgiczną. Najskuteczniejsze metody to endarterektomia tętnicy szyjnej, która polega na usunięciu blaszki miażdżycowej przez niewielkie nacięcie w ścianie naczynia, oraz angioplastyka tętnicy szyjnej – zabieg polegający na rozszerzeniu zwężonego odcinka tętnicy przy użyciu balonika i założeniu stentu.

Miażdżyca tętnic szyjnych rokowanie, zapobieganie, powikłania, śmiertelność, występowanie przypadki choroby w Polsce, jaki lekarz leczy, jaki szpital, jaki odział szpitalny 

Powikłania nieleczenia miażdżycy tętnic szyjnych

Nieleczenie miażdżycy tętnic szyjnych może prowadzić do poważnych konsekwencji, przede wszystkim do udaru mózgu. Zwężenie tętnic utrudnia przepływ krwi do mózgu, co zwiększa ryzyko powstania zakrzepów. Zakrzepy te mogą całkowicie zablokować naczynie, powodując nagłe niedokrwienie mózgu. Ponadto mogą wystąpić przejściowe ataki niedokrwienne (TIA), które są sygnałem ostrzegawczym przed udarem. Brak interwencji może skutkować trwałymi uszkodzeniami neurologicznymi, a nawet śmiercią.

Śmiertelność związana z miażdżycą tętnic szyjnych

Miażdżyca tętnic szyjnych znacząco zwiększa ryzyko udaru mózgu, który jest jedną z głównych przyczyn zgonów i niepełnosprawności u dorosłych. Zwężenie naczyń krwionośnych może prowadzić do niedokrwienia mózgu, a w konsekwencji do trwałych uszkodzeń neurologicznych lub śmierci. Wczesne wykrycie i leczenie choroby są kluczowe dla zmniejszenia ryzyka śmiertelnych powikłań.

Zapobieganie miażdżycy tętnic szyjnych

Aby zapobiegać miażdżycy tętnic szyjnych, ważne jest prowadzenie zdrowego stylu życia. Należy stosować zbilansowaną dietę bogatą w owoce, warzywa i pełnoziarniste produkty, ograniczając tłuszcze nasycone i trans. Regularna aktywność fizyczna pomaga w utrzymaniu prawidłowej masy ciała i zdrowego układu krążenia. Unikanie palenia tytoniu i nadmiernego spożycia alkoholu również zmniejsza ryzyko. Kontrola ciśnienia krwi, poziomu cholesterolu i cukru we krwi jest kluczowa w prewencji choroby.

Rokowanie w leczeniu miażdżycy tętnic szyjnych

Rokowanie zależy od stopnia zaawansowania choroby i szybkości podjęcia leczenia. W początkowych stadiach zmiany stylu życia i terapia farmakologiczna mogą zatrzymać postęp choroby. W zaawansowanych przypadkach zabiegi chirurgiczne, takie jak endarterektomia czy angioplastyka z wszczepieniem stentu, przywracają prawidłowy przepływ krwi. Dzięki odpowiedniemu leczeniu i profilaktyce pacjenci mają szansę na normalne funkcjonowanie i znaczące obniżenie ryzyka powikłań.

Miażdżyca tętnic szyjnych w Polsce

W Polsce miażdżyca tętnic szyjnych jest coraz częściej diagnozowana, zwłaszcza wśród osób powyżej 50. roku życia. Statystyki wskazują, że choroba ta dotyka zarówno mężczyzn, jak i kobiety, choć mężczyźni są nieco bardziej narażeni. Czynniki ryzyka, takie jak palenie tytoniu, niezdrowa dieta i brak aktywności fizycznej, przyczyniają się do wzrostu zachorowań. Coraz większa świadomość społeczna i dostęp do badań profilaktycznych pomagają w wcześniejszym wykrywaniu choroby.

Do jakiego lekarza się udać i gdzie leczyć miażdżycę tętnic szyjnych

Jeśli podejrzewasz u siebie miażdżycę tętnic szyjnych, powinieneś najpierw skonsultować się z lekarzem rodzinnym. Lekarz może skierować Cię do specjalisty, takiego jak kardiolog, neurolog lub angiolog. Leczeniem tej choroby zajmują się oddziały chirurgii naczyniowej lub kardiologicznej w szpitalach. W razie potrzeby wykonywane są specjalistyczne badania diagnostyczne i zabiegi chirurgiczne poprawiające przepływ krwi w tętnicach szyjnych.