Czerniak amelanotyczny, znany również jako czerniak bezbarwnikowy, to złośliwy nowotwór składający się z komórek melanocytów, które nie produkują brązowego pigmentu. Brak produkcji melaniny sprawia, że ten rodzaj czerniaka jest trudniejszy do zdiagnozowania, ponieważ nie posiada charakterystycznego ciemnego zabarwienia, co może prowadzić do pomyłek diagnostycznych. Do rozwoju tej choroby przyczyniają się mutacje genetyczne, ekspozycja na światło słoneczne, jasny fototyp skóry oraz obecność znamion dysplastycznych. Guz bezbarwny przybiera postać płytki lub niewielkiego guzka o różnych odcieniach – od koloru miąższu do czerwieni. Pacjenci powinni zwrócić uwagę na wszelkie nowe lub nietypowe zmiany na skórze, szczególnie te, które rosną, zmieniają kształt, krwawią, stają się bolesne lub nie goją się przez dłuższy czas, ponieważ mogą to być wczesne objawy czerniaka amelanotycznego. Guz często ulega owrzodzeniu, krwawi oraz powoduje ból i dyskomfort.

Czerniak stanowi około 10% przypadków złośliwych nowotworów skóry, a mniej niż 2% wszystkich przypadków raka. Jest jednak odpowiedzialny za wysoką śmiertelność i uznawany za jeden z najbardziej agresywnych nowotworów. Typowy czerniak ma brązowy lub czarny odcień, wynikający z obecności pigmentu melaniny. W 2-8% przypadków komórki nowotworowe nie produkują melaniny, co prowadzi do powstania czerniaka bezbarwnego (amelanotycznego). W onkologii dermatologicznej ten typ czerniaka uznawany jest za szczególnie niekorzystny z punktu widzenia rokowania.

Czerniak amelanotyczny, czerniak bezbarwnikowy przyczyny

Etiologia czerniaka bezbarwnego wymaga dalszych badań, jednak ważną rolę odgrywają czynniki genetyczne, w tym mutacje genów BRAF, C-KIT i NRAS, które są wykrywane u ponad 70% pacjentów z tym nowotworem. Mutacje te prowadzą do zakłócenia normalnych szlaków sygnalizacyjnych w komórkach, co powoduje nadmierny wzrost i podział komórek nowotworowych oraz zwiększa ich zdolność do przetrwania, przyczyniając się do agresywnego rozwoju czerniaka. Zmutowane geny biorą udział w szlakach sygnałowych i procesach różnicowania komórek, zwiększając przeżycie komórek nowotworowych. Do czynników ryzyka rozwoju czerniaka należą:

• Ekspozycja na światło słoneczne: Nadmierna ekspozycja na słońce jest głównym i najlepiej zbadanym czynnikiem prowadzącym do powstania nowotworu. Szczególnie niebezpieczne są promienie ultrafioletowe typu A (320-400 nm) i typu B (290-320 nm). Największe ryzyko pojawia się przy okresowej, intensywnej ekspozycji na promieniowanie UV oraz w wyniku częstych oparzeń słonecznych w przeszłości.

• Fototyp skóry: Osoby o bardzo jasnej karnacji, odpowiadającej typom I i II w klasyfikacji Fitzpatricka, są szczególnie narażone na rozwój czerniaka. Skóra tych osób praktycznie się nie opala i łatwo ulega poparzeniom słonecznym. Ryzyko zachorowania na czerniaka bezbarwnego jest 20 razy wyższe u osób z jasną karnacją niż u osób o ciemniejszej skórze.

• Duża liczba znamion: Osoby posiadające więcej niż 100 znamion typowych i/lub więcej niż 10 znamion dysplastycznych są bardziej narażone na rozwój nowotworu. Duże ryzyko dotyczy także osób z wrodzonym olbrzymim znamieniem zajmującym ponad 5% powierzchni ciała.

• Niedobór odporności: Układ odpornościowy odpowiada za rozpoznawanie i niszczenie komórek złośliwych, więc jego osłabienie wiąże się z większym ryzykiem zachorowania na czerniaka. Niedobory odporności mogą wynikać z chorób wrodzonych lub czynników nabytych, takich jak przeszczepienie narządów, leczenie immunosupresyjne, terapia cytostatykami, stosowanie glikokortykosteroidów oraz zakażenie wirusem HIV.

Czerniak amelanotyczny, czerniak bezbarwnikowy patogeneza

Niektóre mechanizmy rozwoju nowotworów (karcynogenezy) spowodowane przez promieniowanie ultrafioletowe zostały potwierdzone doświadczalnie. Na przykład badania przeprowadzone na modelach zwierzęcych wykazały, że promieniowanie UVB indukuje mutacje w genach odpowiedzialnych za kontrolę cyklu komórkowego, co prowadzi do niekontrolowanego wzrostu komórek nowotworowych. Promieniowanie słoneczne hamuje działanie białka supresorowego p16INK4A, które normalnie hamuje wzrost komórek złośliwych. Promieniowanie UV zmniejsza również ekspresję kadheryn i katenin, co prowadzi do tego, że melanocyty nabierają cech złośliwych, tracą połączenie z sąsiadującymi komórkami i zaczynają wrastać w otaczające tkanki.

Pod względem patomorfologicznym czerniak bezbarwny to nagromadzenie złośliwych melanocytów w naskórku i powierzchniowych warstwach skóry właściwej. Grubość guza może wynosić od ułamków milimetra do 4-5 mm. Grubość guza ma kluczowe znaczenie dla rokowania i leczenia pacjentów, ponieważ cieńsze guzy są zazwyczaj łatwiejsze do usunięcia i mają mniejsze ryzyko przerzutów, co zwiększa szanse na skuteczne leczenie. Wczesne wykrycie i usunięcie cienkiego guza znacznie poprawia rokowania pacjentów. Zmienione melanocyty mają jednolity kształt i praktycznie nie zawierają pigmentu. Badanie cytologiczne ujawnia atypię jąder komórkowych, anizokariozę (różnice w wielkości jąder), liczne mitozy oraz martwicę komórek.

Czerniak amelanotyczny, czerniak bezbarwnikowy klasyfikacja

Do oceny zaawansowania czerniaka bezbarwnego stosuje się klasyfikację AJCC/UICC TNM, wersja 8 (2017). Kryterium "T" w klasyfikacji odnosi się do grubości i zasięgu ogniska pierwotnego nowotworu. Wskaźnik "N" oznacza obecność przerzutów do pobliskich (regionalnych) węzłów chłonnych, a "M" – przerzuty odległe. Zgodnie z tą klasyfikacją czerniak ma cztery etapy zaawansowania:

• Etap I: W początkowej fazie rozwoju nowotworu jego grubość nie przekracza 2 mm, brak jest przerzutów do regionalnych i odległych węzłów chłonnych.

• Etap II: Guz osiąga grubość powyżej 2 mm, na jego powierzchni mogą pojawić się oznaki owrzodzenia, jednak brak jest przerzutów.

• Etap III: Etap rozprzestrzeniania się nowotworu z ogniska pierwotnego, który objawia się zajęciem jednego lub więcej węzłów chłonnych oraz występowaniem przerzutów tranzytowych i satelitarnych.

• Etap IV: Końcowy etap rozwoju czerniaka, w którym występuje co najmniej jeden przerzut do odległych narządów i tkanek.

Czerniak amelanotyczny, czerniak bezbarwnikowy objawy

Czerniak niepigmentowany, czyli postać amelanotyczna, jest rzadkim, ale groźnym nowotworem skóry. Charakteryzuje się niespecyficznymi objawami klinicznymi. Guz przypomina plamkę, płytkę lub guzek w różnych odcieniach: różowym, cielistym, czerwonym, niebieskawym. Czerniak niepigmentowany ma niejednorodną, wyboistą powierzchnię oraz asymetryczne krawędzie. Ważnym parametrem świadczącym o złośliwości procesu jest szybki wzrost guza, zmiany w jego konturach i wyglądzie oraz pojawienie się niegojącego się owrzodzenia. Szybki wzrost oraz zmiany w wyglądzie guza świadczą o tym, że komórki nowotworowe są agresywne i mają zdolność do szybkiego rozprzestrzeniania się, co zwiększa ryzyko przerzutów i pogarsza rokowanie.

Na podstawie objawów klinicznych wyróżnia się cztery warianty choroby. Ponad 70% przypadków to guz rozprzestrzeniający się powierzchownie, który początkowo rośnie promieniście w górnych warstwach skóry, a następnie przechodzi w fazę wzrostu pionowego i wrasta głęboko w tkanki. Grudkowy czerniak szklistkowy, który ma postać guzkowatą lub kulistą, często krwawi i tworzy strupy, co wiąże się z gorszym rokowaniem.

Czerniak soczewicowaty przypomina wyglądem postać szerzącą się powierzchownie, jednak różni się od niej wolniejszym tempem wzrostu oraz korzystniejszym rokowaniem. Czasami pojawia się czerniak akralny i soczewicowaty, który jest zlokalizowany na stopach, dłoniach oraz okolicach okołopaznokciowych. Ze względu na trudności w wizualizacji, formy akralne są często rozpoznawane późno, w stadium przerzutów. Aby zwiększyć szanse wcześniejszego wykrycia, zaleca się regularne, dokładne badanie skóry stóp, dłoni oraz okolic okołopaznokciowych przez pacjenta lub specjalistę.

Czerniak niepigmentowany rozwija się bardziej agresywnie i szybciej niż klasyczna postać tej choroby. Jest to wynikiem niskiego zróżnicowania komórek tworzących nowotwór. Najbardziej niebezpieczne są przerzuty odległe, które mogą zaatakować wątrobę, płuca, kości oraz mózg. Guzy przerzutowe narządów wewnętrznych zaburzają ich funkcjonowanie i stają się główną przyczyną zgonów pacjentów.

Jednym z kluczowych czynników sprzyjających rozwojowi powikłań jest późne rozpoznanie choroby. Na świecie tylko około 30% nowotworów jest wykrywanych we wczesnych stadiach, zanim zaatakują węzły chłonne, kości i narządy wewnętrzne. Wskaźnik 5-letniego przeżycia zależy od stadium choroby. W I i II stadium wynosi 94-98%, w III - 63,6%, a w IV - jedynie 16,2-22,5%. Około 12% pacjentów umiera w ciągu pierwszego roku od postawienia diagnozy.

Galeria zdjęć =>> Czerniak amelanotyczny, czerniak bezbarwnikowy 

Czerniak amelanotyczny, czerniak bezbarwnikowy rozpoznanie

Każdy podejrzany element na skórze, który swędzi, boli, krwawi lub szybko się powiększa, wymaga konsultacji z onkodermatologiem. Pacjentom zaleca się nie zwlekać z wizytą u lekarza, ponieważ choroba postępuje szybko, a wczesne leczenie zwiększa szanse na korzystne rokowanie. W diagnostyce czerniaka niepigmentowanego stosuje się następujące metody:

• Dermatoskopia. Nowotwory amelanotyczne są rozpoznawane na podstawie zmian w układzie naczyniowym. Choroba cechuje się obecnością liniowych, punktowych oraz polimorficznych naczyń włosowatych, które tworzą grudki i linie o nietypowych kształtach. Podczas badania w świetle spolaryzowanym można zauważyć prostopadłe białe linie.

• Biopsja. Główną metodą potwierdzającą rozpoznanie jest analiza cytologiczna i histologiczna pobranego materiału. Standardem postępowania jest biopsja wycinająca guza, a jeśli to niemożliwe - biopsja nacinająca. Podczas badania pod mikroskopem określa się grubość Breslowa, stopień naciekania wg Clarke'a i inne cechy czerniaka.

• Dodatkowe metody obrazowania. Wykonuje się USG regionalnych węzłów chłonnych w celu wczesnego wykrycia przerzutów. Aby ocenić rozległość procesu nowotworowego, potwierdzić lub wykluczyć przerzuty odległe, wykonuje się tomografię komputerową klatki piersiowej, jamy brzusznej oraz miednicy. W przypadku czerniaka w stadium IIB-IV zaleca się wykonanie MRI mózgu.

• Molekularne badania genetyczne. Aby określić charakterystykę genetyczną nowotworu i wybrać leczenie celowane, przeprowadza się badania w kierunku mutacji w genie BRAF. Jeśli nie wykryje się nieprawidłowości, sprawdza się gen NRAS. W przypadku czerniaka amelanotycznego błon śluzowych przeprowadza się dodatkowe badania w kierunku mutacji c-Kit.

Diagnostyka różnicowa

Postawienie diagnozy jest trudnym zadaniem nawet dla doświadczonych lekarzy z uwagi na nietypowy obraz kliniczny oraz dermatoskopowy tej choroby. Czerniak niepigmentowany różnicuje się z rakiem płaskonabłonkowym, rakiem podstawnokomórkowym, włókniakiem, naczyniakiem krwionośnym oraz angiokeratomą. Diagnostykę różnicową przeprowadza się również w przypadku rogowacenia łojotokowego, znamion atypowych i niebieskich. W przypadku ropienia i owrzodzenia guza należy wykluczyć owrzodzenie troficzne lub czyrak.

Czerniak amelanotyczny, czerniak bezbarwnikowy leczenie

Główną metodą leczenia czerniaka w stadium I-III jest operacja. Polega ona na radykalnym wycięciu guza wraz z marginesem tkanki zdrowej - 1 cm w przypadku guzów o grubości do 2 mm według Breslowa oraz 2 cm dla guzów o grubości powyżej 2 mm. W przypadku usunięcia większych elementów, aby zamknąć ubytek, wskazany jest przeszczep skóry. Wycięcie węzłów chłonnych oraz otaczających je tkanek przeprowadza się w przypadku wykrycia przerzutów na podstawie wyników biopsji.

Terapia zachowawcza Po chirurgicznym usunięciu czerniaka często zaleca się radioterapię uzupełniającą. Jest ona wskazana, gdy na marginesie resekcji pozostają resztkowe komórki nowotworowe lub gdy obecne są przerzuty regionalne. W przypadku objawowych przerzutów do kości stosuje się radioterapię paliatywną, która ma działanie przeciwbólowe.

W przypadku przerzutowego czerniaka w stadium IV, który jest nieoperacyjny, możliwe jest jedynie leczenie zachowawcze. Terapia pierwszego rzutu obejmuje inhibitory kinaz białkowych (leki, które blokują enzymy odpowiedzialne za wzrost komórek nowotworowych), blokery mAb PD1 i CTLA4 (przeciwciała monoklonalne, które pomagają układowi odpornościowemu w walce z rakiem), stosowane zarówno w monoterapii, jak i w terapii skojarzonej. Jeżeli leki te są niedostępne lub istnieją przeciwwskazania do ich stosowania, stosuje się chemioterapię cytotoksyczną.

Czerniak amelanotyczny, czerniak bezbarwnikowy rokowanie, zapobieganie, powikłania, śmiertelność, występowanie przypadki choroby w Polsce, jaki lekarz leczy, jaki szpital, jaki odział szpitalny 

Nieleczenie czerniaka amelanotycznego może prowadzić do poważnych powikłań. Czerniak bezbarwnikowy jest agresywnym nowotworem skóry, który szybko daje przerzuty do innych narządów, takich jak węzły chłonne, płuca czy mózg. Przerzuty te znacząco pogarszają rokowanie i mogą prowadzić do niewydolności organów oraz zgonu. Wczesne wykrycie i leczenie są kluczowe dla zwiększenia szans na wyleczenie i uniknięcia tych groźnych powikłań.

Śmiertelność w przypadku czerniaka bezbarwnikowego jest wyższa niż w innych typach czerniaka, głównie ze względu na trudności w jego wczesnym wykryciu. Brak pigmentu sprawia, że zmiany są mniej zauważalne i często diagnozowane w zaawansowanym stadium. W zaawansowanych stadiach nowotwór ten ma tendencję do szybkiego przerzutowania, co znacząco obniża szanse na wyleczenie. Wczesne wykrycie i leczenie mogą jednak znacząco poprawić rokowanie.

Zapobieganie czerniakowi amelanotycznemu polega przede wszystkim na ochronie skóry przed promieniowaniem UV. Należy unikać nadmiernej ekspozycji na słońce, szczególnie w godzinach największego nasłonecznienia. Ważne jest stosowanie kremów z filtrem UV, noszenie odzieży ochronnej i okularów przeciwsłonecznych. Regularne samobadanie skóry oraz wizyty kontrolne u dermatologa pozwalają na wczesne wykrycie niepokojących zmian.

Rokowanie w leczeniu czerniaka bezbarwnikowego zależy od stadium zaawansowania w momencie diagnozy. Wczesne stadia mają lepsze rokowania i często mogą być skutecznie leczone chirurgicznie. Jednak ze względu na trudności w wykryciu, czerniak amelanotyczny często diagnozowany jest późno, co pogarsza rokowanie. Zaawansowane stadia wymagają kompleksowego leczenia, w tym immunoterapii i chemioterapii.

Przypadki czerniaka amelanotycznego w Polsce są rzadkie, ale ze względu na trudności diagnostyczne stanowią istotne wyzwanie medyczne. Choroba może wystąpić w każdym wieku, choć najczęściej dotyka osoby dorosłe po 40. roku życia. Nie ma znaczącej różnicy w częstości zachorowań między kobietami a mężczyznami. Dokładne statystyki są ograniczone, ale zwiększanie świadomości społecznej jest kluczowe dla wczesnego wykrywania.

W przypadku podejrzenia czerniaka bezbarwnikowego należy udać się do dermatologa, który przeprowadzi odpowiednie badania. Leczenie prowadzone jest na oddziałach onkologii lub chirurgii onkologicznej, gdzie specjaliści zajmują się nowotworami skóry i zapewniają kompleksową opiekę pacjentom.