Choroba Meniere'a

Choroba Meniere’a idiopatyczny wodniak błędnika, morbus Ménière, Ménière’s disease to niezapalna dolegliwość ucha wewnętrznego, która objawia się nawracającymi epizodami silnych zawrotów głowy, związanych z dysfunkcją błędnika, szumami usznymi oraz stopniową utratą słuchu.

Nazwa choroby Meniere’a pochodzi od nazwiska francuskiego lekarza, który w 1861 roku jako pierwszy opisał charakterystyczne objawy tej dolegliwości. Epizody zawrotów głowy podobne do tych opisywanych przez Meniere’a mogą występować również w przebiegu innych schorzeń, takich jak dystonia wegetatywno-naczyniowa, niedostateczne ukrwienie w obrębie basenu kręgowo-podstawnego, zaburzenia odpływu żylnego, urazowe uszkodzenie mózgu oraz inne choroby. W takich sytuacjach mówimy o zespole Meniere’a.

Najczęściej chorobę Meniere’a stwierdza się u osób w wieku 30–50 lat, choć może ona wystąpić już od 17 roku życia i utrzymywać się do 70 roku życia. W laryngologii dziecięcej dolegliwość ta pojawia się niezwykle rzadko. W większości przypadków proces dotyczy jedynie jednej strony – tylko u 10–15% pacjentów zmiany obserwuje się obustronnie, jednak z czasem jednostronny przebieg może przekształcić się w obustronny.

Przyczyny choroby Meniere’a
Mimo upływu ponad 150 lat od pierwszego opisu, etiologia choroby Meniere’a nadal pozostaje nie do końca wyjaśniona. Istnieje kilka hipotez tłumaczących jej rozwój. Hipoteza wirusowa sugeruje, że infekcja wirusowa (na przykład wywołana przez cytomegalowirus lub wirus opryszczki) może uruchomić mechanizmy autoimmunologiczne prowadzące do tej dolegliwości. Dowodem na możliwy dziedziczny charakter schorzenia są przypadki rodzinne, sugerujące autosomalny dominujący sposób przekazywania. Niektórzy badacze wskazują również na związek między chorobą Meniere’a a alergiami. Do innych czynników wyzwalających zalicza się zaburzenia naczyniowe, urazy ucha, niedobór estrogenu oraz nieprawidłowy metabolizm wody i soli.

Coraz częściej pojawia się teoria, że zaburzenie unerwienia autonomicznego naczyń ucha wewnętrznego stanowi podstawę rozwoju choroby. Możliwe, że zmieniona aktywność wydzielnicza komórek błędnika, produkujących adrenalinę, serotoninę i noradrenalinę, wpływa na powstawanie nieprawidłowości naczyniowych.

Większość badaczy uważa, że kluczowym czynnikiem w rozwoju choroby Meniere’a jest wzrost ciśnienia wewnątrzbłędnikowego, spowodowany nagromadzeniem nadmiaru endolimfy. Nadmiar ten może wynikać z jej nadprodukcji, upośledzonego wchłaniania lub zaburzeń w krążeniu. W warunkach podwyższonego ciśnienia przenoszenie drgań dźwiękowych ulega zakłóceniu, a procesy troficzne komórek czuciowych błędnika ulegają pogorszeniu, co może wywoływać epizod choroby.

Klasyfikacja choroby Meniere’a
Na podstawie dominujących objawów klinicznych na początku choroby otolaryngolodzy wyróżniają trzy postacie dolegliwości. Około połowa przypadków dotyczy postaci ślimakowej, która zaczyna się od zaburzeń słuchu. Postać przedsionkowa, charakteryzująca się początkowo problemami z równowagą, stanowi około 20% przypadków. Natomiast, gdy na początku występuje zarówno pogorszenie słuchu, jak i zaburzenia równowagi, diagnozuje się klasyczną postać, która odpowiada około 30% przypadków choroby.

W przebiegu choroby Meniere’a wyróżnia się fazę zaostrzenia, podczas której epizody ataków się powtarzają, oraz fazę remisji, czyli okres bez takich ataków. Dodatkowo, chorobę klasyfikuje się według stopnia nasilenia – w postaci łagodnej ataki są krótkie, lecz występują często, z długimi okresami bezobjawowymi, podczas gdy pacjent w pełni zachowuje zdolność do pracy. W umiarkowanym przebiegu epizody trwają do 5 godzin i wyłączają pacjenta z normalnej aktywności na kilka dni. W ciężkich przypadkach ataki przekraczają 5 godzin i mogą występować nawet codziennie lub co tydzień, co uniemożliwia pacjentowi powrót do pełnej sprawności.

W wielu krajach stosuje się również klasyfikację zaproponowaną przez I.B. Soldatowa, która dzieli przebieg choroby na stadia odwracalne i nieodwracalne. W stadium odwracalnym epizody występują z wyraźnymi przerwami, utrata słuchu wynika głównie z zaburzeń przewodzenia dźwięku, a zaburzenia równowagi są przejściowe. Natomiast stadium nieodwracalne cechuje się częstszymi i dłuższymi atakami, zanikającymi przerwami między nimi, trwałymi zaburzeniami równowagi oraz znaczną, trwałą utratą słuchu spowodowaną uszkodzeniem zarówno mechanizmu przewodzenia, jak i odbioru dźwięku.

Objawy choroby Meniere’a

Głównym objawem dolegliwości jest nagły atak silnych, ogólnoustrojowych zawrotów głowy, któremu towarzyszą nudności i nawracające wymioty. Podczas ataku pacjent może mieć wrażenie, że otoczenie się porusza, obraca lub że własne ciało wiruje. Zawroty są na tyle intensywne, że chory nie jest w stanie utrzymać pozycji stojącej czy siedzącej – najczęściej usiłuje się położyć i zamknąć oczy. Próba zmiany pozycji ciała zwykle potęguje uczucie zawrotów, a nudności i wymioty stają się bardziej nasilone.

W trakcie ataku dochodzi również do przekrwienia ucha, uczucia pełności oraz pojawienia się szumów, a także zaburzeń koordynacji i równowagi, pogorszenia słuchu, duszności, przyspieszenia akcji serca, bladości skóry oraz nasilonego pocenia się. Badania kliniczne mogą ujawniać obecność oczopląsu obrotowego, który jest bardziej widoczny, gdy pacjent leży po stronie chorego ucha.

Czas trwania ataku waha się od kilku minut (2–3 minuty) do kilku dni, przy czym najczęściej trwa od 2 do 8 godzin. Nastąpienie kolejnego epizodu może być wywołane przez przepracowanie, stres, obfite posiłki, dym tytoniowy, alkohol, podwyższoną temperaturę ciała, hałas czy zabiegi medyczne w obrębie ucha. Niektórzy pacjenci zauważają przed nadchodzącym atakiem aurę, która objawia się łagodnym zaburzeniem równowagi lub wzrostem intensywności szumów usznych. Czasami przed atakiem występuje także poprawa słuchu.

Po epizodzie chory często doświadcza utraty słuchu, nasilenia szumów usznych, uczucia ciężkości w głowie, drobnych zaburzeń koordynacji, chwiejności, zmienionego sposobu chodzenia oraz ogólnego osłabienia, które może utrzymywać się przez pewien czas. Z upływem czasu i postępem choroby objawy te stają się bardziej wyraźne oraz przedłużają się w czasie, utrzymując się również w okresach między atakami.

Utrata słuchu postępuje stopniowo. Na początku schorzenia pogarsza się odbiór dźwięków o niskiej częstotliwości, a następnie dotyczy całego spektrum słyszalnych tonów. Z każdym kolejnym atakiem utrata słuchu pogłębia się, aż do momentu osiągnięcia całkowitej głuchoty, przy czym pojawienie się głuchoty często wiąże się z ustąpieniem epizodów zawrotów głowy.

W przebiegu łagodnej i umiarkowanej postaci choroby Meniere’a obserwuje się wyraźny cykl: naprzemienne okresy zaostrzeń i remisji, podczas których stan pacjenta wraca do normy i odzyskuje on zdolność do pracy. Z czasem jednak obraz kliniczny ulega pogorszeniu – nawet w okresach remisji pacjenci mogą odczuwać uczucie ciężkości głowy, osłabienie, zaburzenia równowagi oraz zmniejszoną sprawność.

Diagnoza choroby Meniere’a

Wyraźny obraz napadów silnych, ogólnoustrojowych zawrotów głowy w połączeniu z szumami usznymi oraz utratą słuchu umożliwia laryngologowi postawienie diagnozy. W celu oceny stopnia upośledzenia słuchu wykonuje się szereg badań czynnościowych analizatora słuchowego, takich jak audiometria, badanie kamertonowe, impedancja akustyczna, elektrokochleografia, otoemisja akustyczna czy test promontorialny.

Podczas audiometrii u pacjentów z chorobą Meniere’a zazwyczaj stwierdza się mieszany typ ubytku słuchu. We wczesnych stadiach choroby progowe badania tonalne wykazują pogorszenie słuchu, szczególnie w zakresie niskich częstotliwości (125–1000 Hz), gdzie obserwuje się różnicę między przewodzeniem dźwięku przez powietrze a kością. W miarę postępu schorzenia wzrastają progi słyszenia we wszystkich badanych zakresach.

Badanie impedancyjne pozwala ocenić ruchomość kosteczek słuchowych oraz funkcjonowanie mięśni wewnątrzusznych, zaś test promontorialny służy do wykrywania zmian w obrębie nerwu słuchowego. U pacjentów z podejrzeniem choroby Meniere’a niezbędne jest także wykonanie rezonansu magnetycznego mózgu w celu wykluczenia obecności nerwiaka akustycznego. Otoskopia oraz mikrootoskopia zwykle nie wykazują zmian w obrębie przewodu słuchowego zewnętrznego ani błony bębenkowej, co umożliwia wykluczenie infekcyjnych chorób ucha.

Diagnostykę zaburzeń równowagi w przebiegu choroby Meniere’a przeprowadza się m.in. za pomocą westybulometrii, otolitometrii pośredniej oraz stabilografii. Badania analizatora przedsionkowego mogą ujawniać zmniejszoną refleksję podczas spoczynku (hiporefleksję), a podczas ataku – jej nasilenie (hiperrefleksję). Analiza oczopląsu, wykonywana przy użyciu wideokulografii czy elektronystagmografii, pozwala określić jego charakter – najczęściej o typie poziomo-rotacyjnym. W okresach między atakami szybka składowa oczopląsu skierowana jest ku stronie zdrowej, natomiast podczas ataku następuje zmiana tej dynamiki.

Przypadki zawrotów głowy o charakterze ogólnoustrojowym, bez towarzyszącej utraty słuchu, klasyfikuje się jako zespół Meniere’a. Wówczas w celu ustalenia choroby podstawowej, będącej źródłem epizodów, konieczna jest konsultacja neurologiczna, wykonanie badania neurologicznego, elektroencefalografii, pomiar ciśnienia śródczaszkowego metodą ECHO-EG oraz badanie naczyń mózgowych (REG, przezczaszkowe i zewnątrzczaszkowe USG Doppler, skanowanie dupleksowe). W przypadku podejrzenia centralnego źródła ubytku słuchu przeprowadza się również badanie potencjałów słuchowych wywołanych.

Rozpoznanie podwyższonego ciśnienia śródmózgowia, stanowiącego podstawę rozwoju choroby Meniere’a, ustala się przy pomocy próby glicerolowej. Pacjentowi doustnie podaje się mieszaninę gliceryny, wody oraz soku owocowego, przy czym dawka wynosi 1,5 g gliceryny na każdy kilogram masy ciała. Wynik badania uznaje się za pozytywny, jeśli po 2–3 godzinach audiometria progowa wykazuje obniżenie progów słyszenia o 10 dB dla co najmniej trzech częstotliwości lub o 5 dB dla wszystkich badanych zakresów. Podwyższenie progów słuchowych oznacza wynik ujemny i wskazuje na nieodwracalny przebieg choroby w obrębie ucha wewnętrznego.

Diagnostykę różnicową przeprowadza się, wykluczając m.in. ostre zapalenie błędnika, zapalenie trąbki słuchowej, otosklerozę, zapalenie ucha środkowego, guzy nerwu słuchowego, przetokę błędnika, zapalenie nerwu przedsionkowego oraz zaburzenia psychogenne.

Leczenie choroby Meniere’a

Farmakoterapia tej dolegliwości obejmuje dwa główne podejścia – leczenie długoterminowe oraz interwencję w trakcie już występującego ataku. Kompleksowe leczenie polega na stosowaniu leków poprawiających mikrokrążenie w obrębie struktur ucha wewnętrznego, zmniejszających przepuszczalność naczyń włosowatych, leków moczopędnych, środków wenotonicznych, atropiny oraz neuroprotektorów. Betahistyna, działająca podobnie do histaminy, wykazała skuteczność w terapii choroby Meniere’a.

Ataki hamuje się za pomocą różnych kombinacji leków, takich jak neuroleptyki (np. chlorowodorek trifluoperazyny, chloropromazyna), preparaty skopolaminy i atropiny, środki rozszerzające naczynia krwionośne (np. kwas nikotynowy, drotaweryna), leki przeciwhistaminowe (np. chloropiramina, difenhydramina, prometazyna) oraz leki moczopędne. Leczenie ataku zazwyczaj odbywa się ambulatoryjnie i nie wymaga hospitalizacji, chyba że wystąpią nasilone wymioty, które wymagają podania leków domięśniowo lub dożylnie.

Terapia choroby Meniere’a powinna być wspierana odpowiednią dietą, właściwym schematem żywienia oraz wsparciem psychologicznym. Zaleca się, aby pacjenci nie ograniczali aktywności fizycznej w okresach między atakami, a regularne ćwiczenia poprawiające koordynację i funkcjonowanie aparatu przedsionkowego mogą przynieść wymierne korzyści. Leczenie farmakologiczne w większości przypadków zmniejsza szumy uszne, skraca czas trwania ataków, redukuje ich częstotliwość i nasilenie, jednak nie jest w stanie całkowicie powstrzymać postępu utraty słuchu.

W przypadku braku efektów terapii farmakologicznej rozważa się leczenie operacyjne. Zabiegi chirurgiczne dzieli się na drenażowe, niszczące oraz interwencje na autonomicznym układzie nerwowym. Do procedur drenażowych należą różne zabiegi dekompresyjne, których celem jest zwiększenie odpływu endolimfy z ucha wewnętrznego – przykładowo, drenaż błędnika przez ucho środkowe, perforacja podstawy strzemiączka, fenestracja kanału półkolistego oraz drenaż worka śródchłonnego. Operacje niszczące obejmują między innymi wewnątrzczaszkowe przecięcie gałęzi przedsionkowej nerwu VIII, usunięcie błędnika, laserowe niszczenie błędnika lub wykorzystanie ultradźwięków do zniszczenia jego komórek. Interwencje w obrębie autonomicznego układu nerwowego mogą obejmować sympatektomię szyjną, resekcję lub przecięcie struny bębenkowej, a także splotu bębenkowego.

Alternatywne metody leczenia obejmują ablację chemiczną, polegającą na wstrzyknięciu do błędnika substancji takich jak alkohol, gentamycyna czy streptomycyna. W przypadku pacjentów z obustronną utratą słuchu stosuje się aparaty słuchowe.

Choroba Meniere'a rokowanie, zapobieganie, powikłania, śmiertelność, występowanie przypadki choroby w Polsce, jaki lekarz leczy, jaki szpital, jaki odział szpitalny 

Choroba Meniere'a powikłania nieleczenia:

Nieleczona choroba Meniere'a może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Przede wszystkim dochodzi do stopniowego pogarszania się słuchu, co w skrajnych przypadkach może skutkować całkowitą głuchotą w chorym uchu. Częste i nieprzewidywalne ataki zawrotów głowy mogą znacząco obniżyć jakość życia, prowadząc do ograniczenia aktywności zawodowej i społecznej. Pacjenci mogą doświadczać przewlekłego zmęczenia, lęku przed kolejnymi atakami oraz depresji. Zaburzenia równowagi zwiększają ryzyko upadków i związanych z nimi urazów. Dlatego ważne jest wczesne rozpoznanie i podjęcie odpowiedniego leczenia, aby zminimalizować ryzyko powikłań.

Choroba Meniere'a śmiertelność:

Choroba Meniere'a nie jest bezpośrednio zagrażająca życiu i nie prowadzi do zwiększonej śmiertelności. Jednak jej objawy, zwłaszcza nagłe i silne zawroty głowy, mogą stwarzać sytuacje niebezpieczne dla pacjenta. Na przykład, atak zawrotów głowy podczas prowadzenia pojazdu czy obsługi maszyn może prowadzić do wypadków. Długotrwałe zmaganie się z objawami choroby może również wpływać na stan psychiczny pacjenta, prowadząc do depresji czy stanów lękowych. Dlatego, mimo że choroba nie jest śmiertelna, jej wpływ na codzienne funkcjonowanie i bezpieczeństwo pacjenta jest znaczący i wymaga odpowiedniego zarządzania.

Choroba Meniere'a zapobieganie:

Chociaż nie ma jednoznacznej metody zapobiegania chorobie Meniere'a, pewne działania mogą pomóc w zmniejszeniu częstotliwości i nasilenia ataków. Zaleca się ograniczenie spożycia soli w diecie, co może pomóc w regulacji płynów w organizmie i zmniejszyć ciśnienie w uchu wewnętrznym. Unikanie kofeiny, alkoholu i nikotyny może również być korzystne, ponieważ te substancje mogą wpływać na krążenie i nasilać objawy. Stres jest często czynnikiem wyzwalającym ataki, dlatego techniki relaksacyjne, takie jak medytacja czy joga, mogą być pomocne. Regularna aktywność fizyczna i zdrowy styl życia również przyczyniają się do ogólnego dobrostanu i mogą pomóc w kontrolowaniu objawów. Warto również prowadzić dziennik objawów, aby identyfikować i unikać potencjalnych czynników wyzwalających ataki.

Choroba Meniere'a rokowanie w leczeniu:

Rokowanie w chorobie Meniere'a jest zróżnicowane i zależy od indywidualnego przebiegu choroby oraz reakcji na leczenie. U wielu pacjentów objawy mogą być skutecznie kontrolowane za pomocą leczenia farmakologicznego, zmian w diecie oraz modyfikacji stylu życia. W niektórych przypadkach konieczne są interwencje chirurgiczne lub inne procedury medyczne w celu złagodzenia objawów. Chociaż choroba ma charakter przewlekły i może prowadzić do postępującej utraty słuchu, odpowiednie leczenie i monitorowanie mogą znacząco poprawić jakość życia pacjenta. Ważne jest regularne monitorowanie stanu zdrowia i współpraca z lekarzem w celu dostosowania planu leczenia do zmieniających się potrzeb.

Choroba Meniere'a występowanie w Polsce:

Choroba Meniere'a jest schorzeniem ucha wewnętrznego, które dotyka zarówno mężczyzn, jak i kobiety, najczęściej w wieku od 30 do 50 lat. W Polsce choroba ta występuje rzadko, z częstością około 50 przypadków na 100 000 mieszkańców. Szacuje się, że u około 3% osób zgłaszających zawroty głowy przyczyną jest właśnie choroba Meniere'a. Dokładne statystyki dotyczące liczby chorych w Polsce są ograniczone, ale wiadomo, że schorzenie to może wystąpić w każdym wieku, choć najczęściej diagnozowane jest u osób w średnim wieku. Nie stwierdzono znaczącej różnicy w częstości występowania choroby między płciami.

Jeśli podejrzewasz u siebie chorobę Meniere'a, powinieneś udać się do otorynolaryngologa (laryngologa), specjalisty zajmującego się schorzeniami ucha, nosa i gardła. Otorynolaryngolog przeprowadzi szczegółowe badania diagnostyczne, takie jak audiometria czy badania równowagi, aby potwierdzić rozpoznanie. W niektórych przypadkach może być konieczna konsultacja z neurologiem, zwłaszcza jeśli istnieje podejrzenie innych schorzeń neurologicznych. W szpitalach choroba Meniere'a jest leczona na oddziałach otorynolaryngologicznych, gdzie dostępne są odpowiednie narzędzia diagnostyczne i terapeutyczne do zarządzania tym schorzeniem.