Atonia jelitowa to stan, w którym dochodzi do osłabienia napięcia mięśni gładkich jelit z przyczyn organicznych lub funkcjonalnych. Może występować w przebiegu różnych chorób narządów wewnętrznych, na skutek nieprawidłowego odżywiania z niewielką ilością błonnika w diecie lub jako efekt uboczny stosowania niektórych leków.

Atonia jelitowa charakteryzuje się znacznym zmniejszeniem napięcia mięśni ścian jelita, co zaburza jego naturalny proces opróżniania. W normalnych warunkach mięśnie jelit kurczą się rytmicznie (perystaltyka), przesuwając treść pokarmową w kierunku odbytu. Każdy segment jelita grubego wykonuje około piętnastu ruchów perystaltycznych na minutę. Gdy napięcie mięśniowe jest osłabione, perystaltyka ulega spowolnieniu, a w ciężkich przypadkach całkowicie zanika. Chorobie towarzyszy wydłużenie przerw między wypróżnieniami oraz trudności w oddawaniu stolca.

Zaparcia są bardzo częstym problemem, jednak wielu pacjentów unika wizyty u gastroenterologa, samodzielnie stosując środki przeczyszczające lub inne domowe metody. Objawy mogą jednak utrzymywać się, gdyż bez prawidłowej diagnozy i leczenia podstawowej przyczyny problem narasta, a niewłaściwe leczenie może tylko pogłębić zaburzenie. Atonia jelit może być również objawem innych chorób, dlatego konieczna jest konsultacja z lekarzem w celu wykonania odpowiednich badań.

Atonia jelitowa przyczyny

Atonia jelitowa może mieć różnorodne przyczyny, w tym choroby narządów wewnętrznych, stosowanie określonych leków oraz styl życia. Często rozwija się w wyniku braku aktywności fizycznej, co negatywnie wpływa na unerwienie mięśni jelit i prowadzi do osłabienia perystaltyki. Niewłaściwa dieta, bogata w kaloryczne pokarmy węglowodanowe, a uboga w błonnik, także przyczynia się do problemu. Stres przewlekły może zakłócać unerwienie jelit poprzez centralny układ nerwowy.

Atonia może być również wywołana przyjmowaniem leków, takich jak przeciwskurczowe, opioidowe leki przeciwbólowe, antydepresanty, leki przeciwwrzodowe, przeciwpadaczkowe, zobojętniające kwas żołądkowy, niektóre sorbenty, a także infekcje jelitowe, dysbioza (zaburzenia flory bakteryjnej) oraz obecność pasożytów wytwarzających substancje hamujące perystaltykę. Na napięcie jelit negatywnie wpływa także palenie tytoniu. Czynnikami ryzyka mogą być również dziedziczność, choroby endokrynologiczne (otyłość, niedoczynność tarczycy), ciąża, menopauza, choroby onkologiczne, operacje brzuszne i powstawanie zrostów.

U kobiet w ciąży często występuje atonia jelitowa o różnym nasileniu, spowodowana uciskiem jelit przez powiększającą się macicę oraz zwiększoną produkcją progesteronu, który działa rozluźniająco na mięśnie gładkie. U osób starszych obniżenie napięcia jelit wynika zarówno z procesów starzenia, jak i częstych zmian miażdżycowych naczyń krwionośnych zaopatrujących jelita.

Atonia jelit objawy

Objawy tej choroby są zróżnicowane i zależą od stopnia zaburzeń motorycznych, cech układu nerwowego pacjenta oraz wieku. Atonia jelit jest związana z zatrzymaniem stolca i problemami z trawieniem. Najczęstszym objawem są zaparcia (powolne lub zbyt rzadkie wypróżnienia). Norma to wypróżnienia przynajmniej trzy razy w tygodniu, ale nie więcej niż trzy razy dziennie. Zaparcia definiuje się jako wypróżnienia rzadziej niż trzy razy w tygodniu, z suchym i twardym stolcem. Ważnym kryterium diagnostycznym jest zmniejszenie częstotliwości wypróżnień względem normalnej dla danej osoby.

Atonii jelit mogą towarzyszyć kurczowe bóle brzucha, nagłe, daremne parcie na stolec, częste odbijanie, dyskomfort w jamie brzusznej oraz nudności. Często występuje uczucie ciężkości i wzdęcia. Do objawów ogólnych należą również zaburzenia nerwowe i wegetatywne oraz zwiększone zmęczenie.
Atonia jelit może prowadzić do pogorszenia wchłaniania składników odżywczych i witamin, co skutkuje objawami hipowitaminozy. Może pojawić się także niedokrwistość wynikająca z upośledzonego wchłaniania żelaza, prowadząca do anemii z niedoboru żelaza. W skrajnych przypadkach całkowita atonia jelit może doprowadzić do ich niedrożności.

Atonia jelit rozpoznanie

Rozpoznanie atonii jelit polega na identyfikacji przyczyny choroby, ponieważ zaburzenia motoryki jelit często wynikają z innych schorzeń. Wskazana jest konsultacja z gastroenterologiem, która obejmuje szczegółowy wywiad z pacjentem, analizę stylu życia, nawyków żywieniowych, poziomu aktywności fizycznej oraz przebytych chorób. Skuteczne leczenie wtórnej atonii jelit wymaga najpierw terapii choroby podstawowej.

Badanie fizykalne może wykazać wzdęcia i osłabione dźwięki perystaltyczne. Przeprowadza się badania laboratoryjne oceniające stan układu wątrobowo-żółciowego. Ważnym badaniem jest coprogram i analiza kału pod kątem dysbiozy oraz obecności pasożytów. Wykonuje się także badania poziomu hormonów tarczycy, ponieważ niedoczynność tarczycy może znacząco obniżać napięcie jelit.

Czynność motoryczna jelita cienkiego jest oceniana za pomocą radiografii z kontrastem baru. Aby wykluczyć organiczne przyczyny uszkodzenia jelita grubego, stosuje się irygoskopię, która pozwala ocenić rozciągliwość ściany jelita i stan błony śluzowej. Kolonoskopia, metoda endoskopowa, umożliwia wizualną ocenę jelita i wykluczenie takich chorób jak choroba Leśniowskiego-Crohna czy rak.

W celu wykluczenia choroby Hirschsprunga, charakteryzującej się wrodzonym brakiem zwojów nerwowych w warstwie mięśniowej i podśluzówkowej jelita, wykonuje się biopsję i histologię próbki z testem na obecność cholinoesterazy.

W przypadkach, gdy przyczyny atonii jelit nie zostaną znalezione, zaleca się konsultację z neurologiem, psychologiem lub psychoterapeutą, ponieważ obniżone napięcie jelit może mieć podłoże psychogenne.

Atonia jelit leczenie

Współczesna gastroenterologia rozpoczyna leczenie atonii jelit od zmiany diety. W niektórych przypadkach odpowiednie odżywianie wystarcza do przywrócenia prawidłowej częstotliwości wypróżnień. W przypadku zaparć zalecana jest dieta nr 3, która obejmuje spożywanie świeżych warzyw i owoców. Codzienna dieta powinna zawierać produkty z antraglikozydami, takie jak suszone morele, figi i suszone śliwki. Należy również spożywać produkty mleczne fermentowane, soki z miąższem (śliwkowy, morelowy) oraz tłuszcze roślinne. Warto unikać produktów bogatych w garbniki (herbata, jagody, kakao). Jedzenie powinno być odpowiednio stymulujące, zarówno chemicznie, jak i mechanicznie, dlatego nie powinno być serwowane w formie puree czy galaretki.

W regulacji wypróżnień kluczową rolę odgrywa także odpowiednie nawodnienie organizmu. Zaleca się picie co najmniej dwóch litrów płynów dziennie (o ile nie występują choroby nerek ani układu krążenia), najlepiej w postaci wód mineralnych. Ważne jest także, by główne posiłki spożywać rano, kiedy aktywność jelit jest największa. Zaleca się jedzenie 5-6 posiłków dziennie.

Dodanie otrębów do diety znacząco poprawia ruch jelit. Otręby pszenne należy zalać wrzątkiem i po 20 minutach dodawać do kefiru, zup lub innych dań. Mechanizm działania otrębów polega na zwiększaniu objętości kału dzięki ich zdolności do wchłaniania wody, co wspomaga motorykę jelit.

Aktywność fizyczna jest niezwykle ważna, szczególnie u pacjentów, którzy przez długi czas byli unieruchomieni z powodu choroby (np. po zawale serca, udarze mózgu, urazach głowy, kręgosłupa czy urazach wielonarządowych) oraz u osób z otyłością wynikającą z braku ruchu.

Zmiana stylu życia i diety często umożliwia osiągnięcie poprawy bez potrzeby stosowania środków przeczyszczających. Niestety, ze względu na dostępność bez recepty, niski koszt i ignorowanie zaleceń lekarskich, środki przeczyszczające są często nadużywane. Wprowadzenie leczenia farmakologicznego powinno być rozważone dopiero po wypróbowaniu powyższych metod i jedynie pod kontrolą lekarza.

Leczenie farmakologiczne atonii jelit rozpoczyna się od stosowania prokinetyków, czyli leków zwiększających napięcie i ruchliwość jelit. Efekt taki dają między innymi inhibitory cholinoesterazy. W terapii często stosuje się również leki żółciopędne, które drażnią ścianę jelita.

Środki przeczyszczające nie stanowią trwałego rozwiązania w leczeniu atonii jelit i powinny być stosowane jedynie na początku terapii, aby przywrócić prawidłowy odruch jelitowy. Wyróżnia się kilka grup środków przeczyszczających o różnym mechanizmie działania.

Najczęściej stosowane są środki wydzielnicze pochodzenia roślinnego lub syntetycznego, które zmniejszają wchłanianie wody w jelitach, rozrzedzają kał i stymulują receptory śluzówki jelit. Do tej grupy należą preparaty z liści siana, korzenia rabarbaru, oleju rycynowego, bisakodylu, pikosiarczanu sodu i innych. Przyspieszają one tranzyt jelitowy i bezpośrednio stymulują wypróżnianie. Wadą tej grupy jest ryzyko utraty elektrolitów, wody, rozwój uzależnienia i konieczność zwiększania dawek, a także występowanie bólu.

Druga grupa to środki osmotyczne, takie jak laktuloza i polimery wielkocząsteczkowe, które zatrzymują wodę w jelitach. Zwiększają one ciśnienie osmotyczne kału, co sprzyja lepszemu przepływowi treści jelitowej i pobudzeniu motoryki.

Trzecia grupa to środki zwiększające objętość kału, takie jak otręby, nasiona babki lancetowatej, wodorosty i polikarbofil wapnia. Są to jedyne naturalne środki, które można stosować regularnie, bez ryzyka skutków ubocznych. Stymulują one jelita w sposób naturalny poprzez zwiększenie objętości kału. Uzupełnieniem mogą być środki natłuszczające, takie jak oliwa, olej migdałowy i parafina płynna. W razie potrzeby stosuje się także oczyszczanie jelit za pomocą hydroterapii okrężnicy lub kąpieli podwodnych.

Atonia jelit rokowanie, zapobieganie, powikłania, śmiertelność, występowanie przypadki choroby w Polsce, jaki lekarz leczy, jaki szpital, jaki odział szpitalny 

Powikłania nieleczenia atonii jelitowej 

Nieleczenie atonii jelitowej może prowadzić do poważnych komplikacji, takich jak perforacja jelita, sepsa, zakażenie otrzewnej, a także do rozwoju marskości jelitowej. Chroniczna atonia może powodować niedożywienie, odwodnienie oraz niewydolność wielonarządową. Długotrwałe zatrzymanie treści pokarmowej może również skutkować zaburzeniami elektrolitowymi i kwasowo-zasadowymi, co zagraża życiu pacjenta.

Śmiertelność atonii jelitowej 

Śmiertelność związana z atonią jelitową jest znaczna, zwłaszcza gdy stan ten nie jest szybko rozpoznany i odpowiednio leczony. Ryzyko śmierci zwiększa się w przypadku wystąpienia powikłań takich jak perforacja jelita, sepsa czy niewydolność wielonarządowa. Wczesna diagnoza i interwencja medyczna są kluczowe dla zmniejszenia śmiertelności. Statystyki pokazują, że bez odpowiedniego leczenia, śmiertelność może sięgać nawet 20-30%.

Zapobieganie atonii jelitowej 

Profilaktyka atonii jelitowej obejmuje utrzymanie zdrowej diety bogatej w błonnik, regularną aktywność fizyczną oraz unikanie długotrwałego stosowania leków wpływających na motorykę jelit, takich jak opioidy. Ważne jest również zarządzanie chorobami przewlekłymi, które mogą przyczyniać się do rozwoju atonii, jak cukrzyca czy choroby neurologiczne. Regularne badania kontrolne oraz odpowiednie nawadnianie organizmu mogą znacząco zmniejszyć ryzyko wystąpienia atonii jelitowej.

Rokowanie w leczeniu atonii jelitowej 

Rokowanie w leczeniu atonii jelitowej zależy od przyczyny oraz szybkości rozpoczęcia terapii. W przypadkach wczesnych, kiedy stan nie jest zaawansowany, możliwe jest pełne wyleczenie poprzez odpowiednie leczenie farmakologiczne, zmianę diety oraz interwencje chirurgiczne, jeśli są konieczne. Jednakże, gdy atonia prowadzi do powikłań, takich jak perforacja czy sepsa, rokowanie może być niekorzystne, a leczenie staje się bardziej skomplikowane. Wczesne wykrycie i kompleksowe podejście terapeutyczne znacznie poprawiają szanse na pozytywne zakończenie leczenia.

Atonia jelit przypadki choroby w Polsce 

Atonia jelitowa w Polsce występuje stosunkowo rzadko, jednak jej liczba wzrasta wraz z rosnącą populacją osób starszych oraz pacjentów z chorobami przewlekłymi. Najczęściej dotyka osób w wieku powyżej 60 lat, zarówno mężczyzn, jak i kobiet, choć niektóre badania wskazują na nieznacznie wyższe zachorowalstwo u mężczyzn. Statystyki pokazują, że rocznie diagnozuje się kilkaset przypadków atonii jelitowej, z czego znacząca część wymaga hospitalizacji i intensywnego leczenia. Śmiertelność w Polsce jest zgodna z międzynarodowymi danymi, zwłaszcza w przypadkach z powikłaniami.

Do jakiego lekarza się udać i jaki oddział szpitalu leczy atonię jelitową 

W przypadku podejrzenia atonii jelitowej należy skonsultować się z gastroenterologiem, który specjalizuje się w chorobach przewodu pokarmowego. W nagłych przypadkach konieczna jest wizyta na oddziale chirurgii lub intensywnej terapii, gdzie pacjent może otrzymać niezbędne leczenie. Lekarze pierwszego kontaktu, tacy jak internista, również mogą pomóc w kierowaniu pacjenta do odpowiednich specjalistów. Diagnostyka zazwyczaj obejmuje badania obrazowe, takie jak rentgen czy tomografia komputerowa, a leczenie może wymagać zarówno terapii farmakologicznej, jak i interwencji chirurgicznej.